Świętokrzyski strój kobiecy występował na terenie rozciągającym się po obu stronach grzbietu Łysogór. Jego odświętnym elementem był krótki gorset, wykończony baskinką lub kaletkami i bogato zdobiony cekinami, koralikami lub wstążeczkami. Pod nim noszono najczęściej lnianą koszulę uszytą z dużym kołnierzem i zdobionymi mankietami. Jednak najbardziej wyróżniała go wełniana, czarno-czerwona zapaska, noszona „na odziew" lub „na zapas". – W naszym klimacie kobietom potrzeba było ciepłego, wierzchniego okrycia, a zapaska miała krój najłatwiejszy do wykonania. To samodziałowy płat tkaniny, który można było nosić bezpośrednio po zdjęciu z krosna. Dlatego też miały one głównie poprzeczny prążek, podłużne powstawały ewentualnie po zszyciu dwóch pasów tkaniny – mówi Małgorzata Imiołek, pracownik Parku Etnograficznego Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni. – W przeszłości zapaska jako taka była głównie spódnicą, którą zakładano bezpośrednio na długą koszulę, można to zaobserwować np. w stroju bałkańskim. Potem był to po prostu kilim, który zarzucało się na ramiona, a następnie dodano wiązania i drapowania – dodaje.

Zapaska była nie tylko praktycznym odzieniem, ale także odzwierciedleniem lokalnych trendów mody

Jednak, jak każdy element damskiego stroju, stale podlegała ona modom i trendom z zewnątrz. To dlatego, im dalej od Łysogór, tym więcej kolorów wkradało się na prążki świętokrzyskich zapasek. – Ludzie jeździli na okoliczne jarmarki i kupowali tam to, co akurat im się spodobało, a ich sąsiedzi to przejmowali. Tak na przykład w kieleckim i włoszczowskim pojawił się na zapaskach jasny oranż, który przejęto z okolic Opoczna. Zielenie przyszły z łowickiego, pojawiają się też wpływy z krakowskiego  czy Mazowsza – wyjaśnia Małgorzata Imiołek.

Dziś zapaskę można spotkać już tylko na imprezach folklorystycznych

Od początku XX wieku, ludowy strój świętokrzyski noszony był coraz rzadziej, a wraz z nim zanikać zaczęły także zapaski. Jeszcze dziesięć czy dwadzieścia lat temu na bazarze sporadycznie można było spotkać staruszkę ubraną w wełnianą zapaskę, jednak dziś to już mało prawdopodobne. Oryginalne świętokrzyskie zapaski zobaczyć można obecnie podczas występów zespołów folklorystycznych, wystaw o tematyce ludowej lub ewentualnie... sabatu czarownic na Łysej Górze.