Pomniki przyrody - Jaskinie
Pomniki Przyrody to różnorodne twory przyrody żywej lub nieożywionej, objęte ochroną ze względów naukowych, estetycznych i historycznych. Do grupy tworów przyrody żywej należą: pojedyncze drzewa i grupy drzew, chronione ze względu na wiek, ginący gatunek czy też oryginalny kształt, a także zabytkowe aleje. Pomniki przyrody nieożywionej to: głazy narzutowe, wychodnie skał, jaskinie, źródła, itp.
Jaskiniami nazywamy naturalne, podziemne pustki w skałach. Powstają one najczęściej wskutek procesów krasowych, rzadziej przez rozsunięcie skał lub w krzepnącej lawie (nagromadzenie gazów lub wyciek jeszcze płynącej lawy spod zakrzepłej jej skorupy).
Objęte ochroną prawną jaskinie w województwie świętokrzyskim związane są ze zjawiskami krasowymi.
Terminem tym określamy całość zjawisk powstałych wskutek chemicznego oddziaływania wody na podatne na rozpuszczanie i wymywanie skały (głównie wapienie, dolomity, anhydryty, gipsy, sole). Najagresywniej oddziałuje na nie woda zawierająca dwutlenek węgla (CO2). Pochodzić on może z: atmosfery, pokrywy roślinnej i glebowej, a także z podłoża skalnego. Przechodząc przez te środowiska woda wzbogacana jest w CO2. Im jej temperatura jest niższa tym więcej go może w sobie rozpuścić. Wsiąkająca w głąb ziemi woda tworzy agresywny roztwór kwasu węglowego (H2O + CO2) H2CO3. Intensywność rozpuszczania którą można zapisać reakcją CaCO3 + H2O + CO2 Ca(HCO3)2 zależy m.in. od opadów, temperatury, obecności i rodzaju szczelin ułatwiających penetrację cieczy w głąb skał, okresu stykania się agresywnego roztworu ze skałą, a także ukształtowania terenu. Nazwa tych procesów pochodzi od wyżyny Kras znajdującej się na terenie Słowenii (Słoweńskie Krś), gdzie te zjawiska są rozwinięte szczególnie silnie. Tam po raz pierwszy zostały opisane i zbadane przez naukowców (m.in. serbski uczony Jonasz Cwijić). Warto nadmienić, że większość przyjętych przez światową literaturę geograficzną terminów określających poszczególne formy krasowe wywodzi się z języków południowosłowiańskich.
Na nachylonej powierzchni występują najczęściej żłobki i żebra krasowe, tzn. wydłużone bruzdy i przedzielające je ostre bądź zaokrąglone grzbiety. Na płaskich powierzchniach tworzą się wklęsłe formy zwane lejkami krasowymi (w przekroju pionowym przypominają lejek). Mogą one powstać w wyniku zapadnięcia się stropów jaskiń lub rozszerzenia ponorów – miejsc w których wody powierzchniowe wnikają do systemu szczelin krasowych w skałach. Wody rozpuszczając skałę wzdłuż pionowych pęknięć powodują powiększanie się szczelin i tworzą studnie oraz kominy krasowe. Będąca pod ciśnieniem hydrostatycznym rozpierająca na boki woda, rozpuszczając skałę wzdłuż poziomych szczelin i warstw skalnych tworzy system podziemnych korytarzy. Najczęściej w miejscach ich przecięcia się ze studniami i kominami krasowymi tworzą się większe przestrzenie zwane salami lub komorami. Łącząc się tworzą jaskinie. Te podziemne pustki powiększają się także poprzez mechaniczne oddziaływanie na skały, gdyż przy dużym dopływie wody silny jej nurt obrywa odłamki skalne. Ich część wynoszona jest na zewnątrz, pozostałe osiadają na dnie tworząc warstwę namuliska.
W niektórych jaskiniach uwagę przyciągają różnobarwne nacieki powstałe wskutek powolne-go osadzania się na stropie, spągu (podłoga) i ścianach węglanu wapnia. Wytrąca się on z kropelek sączących się z sufitu i spływających po ścianach. Zjawisko to następuje podczas parowania, jak też wówczas gdy ilość dwutlenku węgla w wodzie zmniejsza się, a tym samym zmniejsza się zdolność wody do rozpuszczania wapieni.
Węglan wapnia może narastać od stropu – powstają wtedy nacieki zwane stalaktytami. Krople wody zawierające jeszcze węglan wapnia i spadające na dno w to samo miejsce powodują, że z wytrącającego się węglanu wapnia narasta ku górze naciek zwany stalagmitem. Gdy woda ze stalaktytu opada na stalagmit dostatecznie długo może wówczas dojść do połączenia obu tych form naciekowych. Powstanie wówczas kolumna, zwana też stalagnatem.
Nacieki powstające na ścianach maja różny wygląd – jedne przypominają runo owcy, inne kalafiory czy draperie (zasłony).
Główne informacje źródłowe:
materiały w zasobie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Przyrody w Kielcach i własne oraz wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi: Jaskinie regionu Świętokrzyskiego. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Jana Urbana i Jaskinie Niecki Nidziańskiej. Jacek Gubała, Andrzej Kasza, Jan Urban.
Objęte ochroną prawną jaskinie w województwie świętokrzyskim związane są ze zjawiskami krasowymi.
Terminem tym określamy całość zjawisk powstałych wskutek chemicznego oddziaływania wody na podatne na rozpuszczanie i wymywanie skały (głównie wapienie, dolomity, anhydryty, gipsy, sole). Najagresywniej oddziałuje na nie woda zawierająca dwutlenek węgla (CO2). Pochodzić on może z: atmosfery, pokrywy roślinnej i glebowej, a także z podłoża skalnego. Przechodząc przez te środowiska woda wzbogacana jest w CO2. Im jej temperatura jest niższa tym więcej go może w sobie rozpuścić. Wsiąkająca w głąb ziemi woda tworzy agresywny roztwór kwasu węglowego (H2O + CO2) H2CO3. Intensywność rozpuszczania którą można zapisać reakcją CaCO3 + H2O + CO2 Ca(HCO3)2 zależy m.in. od opadów, temperatury, obecności i rodzaju szczelin ułatwiających penetrację cieczy w głąb skał, okresu stykania się agresywnego roztworu ze skałą, a także ukształtowania terenu. Nazwa tych procesów pochodzi od wyżyny Kras znajdującej się na terenie Słowenii (Słoweńskie Krś), gdzie te zjawiska są rozwinięte szczególnie silnie. Tam po raz pierwszy zostały opisane i zbadane przez naukowców (m.in. serbski uczony Jonasz Cwijić). Warto nadmienić, że większość przyjętych przez światową literaturę geograficzną terminów określających poszczególne formy krasowe wywodzi się z języków południowosłowiańskich.
Na nachylonej powierzchni występują najczęściej żłobki i żebra krasowe, tzn. wydłużone bruzdy i przedzielające je ostre bądź zaokrąglone grzbiety. Na płaskich powierzchniach tworzą się wklęsłe formy zwane lejkami krasowymi (w przekroju pionowym przypominają lejek). Mogą one powstać w wyniku zapadnięcia się stropów jaskiń lub rozszerzenia ponorów – miejsc w których wody powierzchniowe wnikają do systemu szczelin krasowych w skałach. Wody rozpuszczając skałę wzdłuż pionowych pęknięć powodują powiększanie się szczelin i tworzą studnie oraz kominy krasowe. Będąca pod ciśnieniem hydrostatycznym rozpierająca na boki woda, rozpuszczając skałę wzdłuż poziomych szczelin i warstw skalnych tworzy system podziemnych korytarzy. Najczęściej w miejscach ich przecięcia się ze studniami i kominami krasowymi tworzą się większe przestrzenie zwane salami lub komorami. Łącząc się tworzą jaskinie. Te podziemne pustki powiększają się także poprzez mechaniczne oddziaływanie na skały, gdyż przy dużym dopływie wody silny jej nurt obrywa odłamki skalne. Ich część wynoszona jest na zewnątrz, pozostałe osiadają na dnie tworząc warstwę namuliska.
W niektórych jaskiniach uwagę przyciągają różnobarwne nacieki powstałe wskutek powolne-go osadzania się na stropie, spągu (podłoga) i ścianach węglanu wapnia. Wytrąca się on z kropelek sączących się z sufitu i spływających po ścianach. Zjawisko to następuje podczas parowania, jak też wówczas gdy ilość dwutlenku węgla w wodzie zmniejsza się, a tym samym zmniejsza się zdolność wody do rozpuszczania wapieni.
Węglan wapnia może narastać od stropu – powstają wtedy nacieki zwane stalaktytami. Krople wody zawierające jeszcze węglan wapnia i spadające na dno w to samo miejsce powodują, że z wytrącającego się węglanu wapnia narasta ku górze naciek zwany stalagmitem. Gdy woda ze stalaktytu opada na stalagmit dostatecznie długo może wówczas dojść do połączenia obu tych form naciekowych. Powstanie wówczas kolumna, zwana też stalagnatem.
Nacieki powstające na ścianach maja różny wygląd – jedne przypominają runo owcy, inne kalafiory czy draperie (zasłony).
Główne informacje źródłowe:
materiały w zasobie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Przyrody w Kielcach i własne oraz wydawnictwa Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi: Jaskinie regionu Świętokrzyskiego. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Jana Urbana i Jaskinie Niecki Nidziańskiej. Jacek Gubała, Andrzej Kasza, Jan Urban.
