Muzeum Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego

Zabytkowe hale fabryczne

Muzeum powstało w 1934 roku i mieści się na terenie dawnego zakładu i osiedla robotniczego z I połowy XIX wieku, których budowę rozpoczęto w 1821 roku z inicjatywy Stanisława Staszica. Kontynuowano ją na polecenie ministra komisji przychodów i skarbu Ksawerego Druckiego Lubeckiego, według projektu francuskiego inżyniera Filipa de Girarda. Zespół fabryczny składał się z walcowni, pudligarni, a także magazynów, szkoły i szpitala. Zakład składał się z kilku połączonych ze sobą hal. W jednej z nich znajdowały się maszyny i urządzenia. Napęd zapewniały im dwa żelazne koła wodne, z których jedno – mierzące 8,5 metra średnicy można do dziś podziwiać w muzeum. Jest najprawdopodobniej największym tego typu obiektem w Europie. W halach bocznych znajdowały się piece do świeżenia i oczyszczania surówki, produkujące wysokiej jakości stal. Większość maszyn i urządzeń znajdujących się w zakładzie była wytworem myśli technicznej polskich inżynierów z podkieleckiego Białogonu, Rejowa i Wierzbnika. Fabryka działała nieprzerwanie do 1921 roku, 12 lat później obiekt został uznany za zabytkowy. Muzeum mocno ucierpiało podczas II wojny światowej. Niemcy ograbili je, część maszyn wywieźli, część przetopili. Wyjechali z 72 wagonami żelaza.

Unikatowe, ale mało znane

Muzeum reaktywowano w 1962 roku. W jego zbiorach znajduje się wiele unikatowych eksponatów. Wśród nich najcenniejsze, oprócz wspomnianego już żelaznego koła, są: kolekcja obrabiarek firmy Foxa z 1826 roku, lokomobila, młot wodny z Drutarni czy wielkopiecowa maszyna parowa z Rzucowa. Ekspozycja obejmuje łącznie ponad 30 urządzeń z połowy XVIII wieku i początku XIX wieku. Są one pozostałością i namacalnym dowodem niegdysiejszej świetności Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, najstarszego i aż do końca XIX wieku największego na ziemiach polskich rejonu górniczo – hutniczego, obejmującego obszar międzyrzecza Wisły, Pilicy i Nidy. Patronat naukowy nad działalnością placówki sprawuje Politechnika Częstochowska. W Sielpi organizowane są obozy naukowe organizowane przez Stowarzyszenie Wychowanków Politechniki Częstochowskiej. W ramach tego Stowarzyszenia od 2004 roku funkcjonuje Klub Ochrony Zabytków, którego członkowie, w trakcie kolejnych obozów, wykonują na terenie muzeum prace remontowe i renowacyjne. Największą bolączką placówki jest niemal zupełny brak promocji. Muzeum odwiedzane jest głównie przez grupy szkolne. Uczestniczy w lokalnych folklorystycznych imprezach jak Kuźnice Koneckie i Święto Ryby, podczas których uruchamiane są niektóre z eksponatów. Jednak poza sezonem, choć otwarte jest przez cały rok, niemal świeci pustkami, bo po prostu trudno tam trafić. Szkoda, bo w zabytkach techniki, podobnie jak architektury i sztuki, również przejawia się dorobek przeszłości i naprawdę warto je poznać.