Muzeum Okręgowe w Sandomierzu - owoc starań miłośników Sandomierszczyzny
Muzeum Ziemi Sandomierskiej powstało w 1921 roku z inicjatywy członków Zarządu Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Sandomierzu: Stanisława Karpowicza, Zdzisława Lenartowicza, Aleksandra Patkowskiego, Józefa Pietraszewskiego i ks. Andrzeja Wyrzykowskiego. Pierwszym kustoszem muzeum był Leon Wilkowski, który pełnił tę funkcję przez 12 lat, do 1939 roku. Rozpoczął on opracowywanie eksponatów, które pierwotnie pochodziły z prywatnych kolekcji założycieli i przyjaciół muzeum, założył księgi inwentarzowe i karty katalogowe. Muzeum od początku borykało się z trudnościami lokalowymi i było kilkukrotnie przenoszone. Pierwszą siedzibę stanowił dom Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przy ulicy Żeromskiego, następnie w 1956 roku muzeum przeniesiono do Kamienicy Oleśnickich. Od 1987 roku Muzeum Okręgowe mieści się w zamku sandomierskim.
Zamek Królewski w Sandomierzu - siedziba Muzeum Okręgowego
Murowany zamek wybudowano z polecenia Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Wcześniej na wzgórzu istniała warownia. Za panowania Zygmunta Starego zamek rozbudowano i w 1525 roku przekształcono na rezydencję renesansową o kształcie czworoboku obejmującego kolumnowy dziedziniec. Prace prowadzone były przez królewskiego architekta Benedykta zwanego Sandomierzaninem. Wojna polsko-szwedzka z XVII wieku była dla zamku prawdziwą katastrofą. Wycofujący się z Sandomierza Szwedzi wysadzili go, niszcząc trzy z czterech skrzydeł. Zamek przebudowano w wolno stojący budynek typu pałacowego. Ponownie zdewastowany w czasie konfederacji barskiej, po 1795 roku został przez władze austriackie zaadaptowany na sąd i więzienie, które zlikwidowano dopiero w 1959 roku. Po konserwacji i przebudowie wnętrz zamek stał się siedzibą Muzeum Okręgowego.
Muzealne kolekcje
W zamku eksponowane są wystawy stałe i czasowe. Stale czynnych jest 12 ekspozycji:
„Dawna kuchnia królewska" - europejskie rzemiosło artystyczne (XVII – XX w.) oraz malarstwo polskie (XVIII – pocz. XX w.).
„Sandomierskie dziedzictwo"- wystawa prezentująca zabytki związane z historią Sandomierza.
„Dawna wieś sandomierska" - wystawa etnograficzna.
„Ciemne ścieżki" - wystawa poświęcona związkom J. Iwaszkiewicza z Sandomierzem
„Ziemia Sandomierska w pradziejach i wczesnym średniowieczu" – ekspozycja archeologiczna.
„Krzemień pasiasty w biżuterii i obiektach sztuki złotniczej" - prezentacja unikatowej kolekcji ze zbiorów własnych Muzeum.
„Lapidarium" - fragmenty detali architektonicznych renesansowego Zamku Królewskiego.
„Dzieje Zamku sandomierskiego".
„Sandomierz w malarstwie XX wieku".
„Sandomierzanie" – ekspozycja rzeźby portretowej.
„Salonik mieszczański" – pokoik narożny w baszcie północnej zamku.
„Dotyk historii" – wystawa na dziedzińcu zamkowym.
Zbiory muzeum dokumentują dzieje Sandomierszczyzny
Muzeum zorganizowane jest w działy. Dział Archeologiczny obejmuje zabytki z terenu Sandomierszczyzny, pochodzące z różnych epok, od epoki kamienia po nowożytność. Jednym z najcenniejszych eksponatów, unikatowych w skali kraju są szachy sandomierskie odnalezione na Wzgórzu Świętojakubskim. Dział Etnograficzny gromadzi zabytki z zakresu kultury materialnej, religijnej i społecznej mieszkańców miasta i okolicy. W Dziale Sztuki zgromadzono obrazy, grafiki i rysunki oraz rzemiosło artystyczne, między innymi z zakresu złotnictwa i konwisarstwa. Najstarszym z tych eksponatów są łyżki pochodzące z XVII wieku. Dział Historyczny dokumentuje dzieje Sandomierza i Ziemi Sandomierskiej. Można zapoznać się tu z dokumentami władz miejskich, dokumentami cechowymi, wojskowymi i mapami. Najliczniejszy zbiór tworzą numizmaty z okresu od XI do XX wieku oraz banknoty. Ogromny walor poznawczy mają fotografie miasta pozwalające na obserwację przeobrażeń, jakim ulegało przez kolejne lata. Pamiątki po pisarzach – Iwaszkiewiczu, Młodożeńcu, artystach i działaczach kultury zgrupowane są w Dziale Literatury. To jedyna tego typu placówka, zabezpieczająca takie zabytki. Integralną częścią muzeum jest Biblioteka licząca 5448 woluminów, 1742 katalogów wystaw muzealnych i 332 tytułów czasopism.
Dział edukacyjno-promocyjny natomiast odpowiada za popularyzację wystaw i imprez organizowanych przez działy naukowe. Do zadań działu należy w szczególności współpraca z mediami, reklama wydarzeń muzealnych, pozyskiwanie funduszy na realizację programów oraz działalność edukacyjna wśród młodzieży i dorosłych. Ponadto dział zajmuje się organizacją i prowadzeniem imprez promujących muzeum.
W muzeum odbywają się prelekcje, wykłady i spotkania autorskie
