Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim

Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim
27-400 Ostrowiec Świętokrzyski
ul. Świętokrzyska 37
tel./fax: 41 265-36-51
www.muzeumostrowiec.pl
email: biuro@muzeumostrowiec.pl

Kilka słów o historii

Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Św. ma siedzibę w dawnym pałacu Wielopolskich w dzielnicy Częstocice. Pałac projektował architekt Leandro Marconi (1834-1919), syn Henryka. Właścicielem dóbr ostrowieckich z Częstocicami był od 1885r. hr. Zygmunt Wielopolski (1863-1919) mąż Marii Laskiej, córki bankiera warszawskiego Władysława. Wdowa po Zygmuncie, Maria Wielopolska w 1931r. sprzedała pałac wraz z parkiem i okolicznymi ziemiami Zakładom Ostrowieckim. Wówczas urządzono tu hotel dla akcjonariuszy i resursę dla kadry technicznej Huty. W czasie II wojny światowej mieszkali tu niektórzy urzędnicy ZO, zaś w piwnicy pałacowej wykonywano granaty dla oddziałów Armii Krajowej. Od lata 1944 do stycznia 1945r. Niemcy urządzili w pałacu szpital wojskowy.
Po wojnie czynne były w budynku dwie szkoły podstawowe: częstocicka i szewieńska. Kiedy placówki te otrzymały własne budynki, w pałacu urządzono świetlicę, a potem przedszkole. Od 1959r. budynek był opuszczony, ulegając głębokiej dewastacji. W 1963r. dyrekcja ostrowieckiej huty przekazała pałac wraz z 2,5 ha parku Prezydium MRN w Ostrowcu Św. z przeznaczeniem na muzeum. Muzeum Regionalne powstało zarządzeniem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Ostrowcu Św. z 30 lipca 1965r.
Otwarto je w dniu 3 grudnia 1966r. (od 1984r. nazwa Muzeum Historyczno-Archeologiczne). Część zbiorów nowego muzeum pochodziła z przedwojennego Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego działającego w latach 1926-1939. 20 listopada 1978r. decyzją Ministra Kultury i Sztuki Muzeum przejęło w posiadanie Rezerwat Archeologiczny w Krzemionkach koło Ostrowca Św. jako swój oddział (dotychczasowym użytkownikiem było Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie).

Wnętrza pałacu, wystawy

Pałac w stylu eklektycznym usytuowany jest na łagodnym stoku opadającym ku północy. Budynek jest murowany z cegły, otynkowany, dwukondygnacyjny, podpiwniczony z dekoracyjnym portykiem podjazdowym wspartym na kolumnach, dźwigających taras piętra. Nad gzymsem wieńczącym budynek umieszczone są dwie tarcze z herbami Wielopolskich (Starykoń) i Laskich (herbu własnego).

Siedziba muzeum mieści się w pałacu projektu architekta Leonardo Marconiego

Z hallu prowadzi wejście do wszystkich sal parteru. W sali na wprost eksponowane są portrety książąt i królów Polski z końca XVIII w., stanowiące wieloletni depozyt z Muzeum Narodowego w Warszawie. Są to kopie portretów M.Bacciarellego oraz dowolne kompozycje wykazujące wiele wpływów serii portretowej znajdującej się w Muzeum Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim wykonane przez wykonane przez Jana Bogumiła Plerscha i Mateusza Takarskiego,. W sali na lewo znajduje się wystawa kolekcji sreber i platerów z XIX i początków XX w. W salach po prawej stronie stała wystawa fajansów i porcelany ćmielowskiej z XIX i XX w. Ponadto we wszystkich salach parteru eksponowane są meble, obrazy i tkaniny.
W piwnicach znajdują się dwie sale przeznaczone na małe wystawy czasowe (obecnie „Litografie Napoleona Ordy z Albumu Widoków Historycznych Polski" ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie). Piętro zajmują dwie sale przeznaczone są na wystawy czasowe (obecnie „Urok starej pocztówki" ze zbiorów własnych Muzeum, w przygotowaniu „Prof. Jan Samsonowicz – życie i działalność") oraz stała wystawa historyczna „Dzieje Ostrowca Św. od końca XVI w. do 1939r."
Na wystawie znajdują się na niej m.in. portrety właścicieli dóbr ostrowieckich od XVI do XIX w., dokumenty (m.in. przywilej Konstancji Sanguszkowej z 1762r.), mapy, unikalna broń palna i biała z XVI-XIX w. (m.in. juszman turecki, buzdygan, jatagan, katar), fotografie, karty pocztowe, medale, biżuteria, judaika, dokumenty osobiste, grafiki, obrazy olejne i akwarele, odznaki, ordery i znaczki organizacyjne, znaczki kwestarskie, czasopisma, afisze itp. Wystawa może być wykorzystana do lekcji muzealnych na temat właścicieli Ostrowca, rozwoju miasta Ostrowca i Denkowa, rzemiosła ostrowieckiego i denkowskiego, dziejów przemysłu w XIX i XX w. w okolicy (historii Zakładów Ostrowieckich, cukrowni Częstocice), historii powstań narodowych w okolicy, rozwojowi miasta Ostrowca Św. w XX w., dziejów kultury i oświaty.
Zbiory artystyczne Muzeum to głównie fajanse i porcelana ćmielowska, srebra i wyroby metalowe z XIX-XX w., malarstwo (olejne, akwarele, rysunki), grafika, tkaniny oraz meble. Zbiory historyczne obejmują broń białą i palną, numizmatykę, medalierstwo, tłoki pieczętne, falerystykę, archiwalia, prasę konspiracyjną z okresu II wojny światowej, kartografię, starą fotografię, pocztówki oraz obiekty związane z historią Ostrowca Św. i okolicy (kartografia, archiwalia, fotografie, ulotki, prasa, pamiątki), Zakładami Ostrowieckimi i cukrownią „Częstocice" (plany, archiwalia, fotografie).

W zbiorach artystycznych muzeum znajduje się wspaniała kolekcja srebra i porcelany

W muzeum podziwiać można także wystawę historyczną

Doskonale  zachowany krajobraz neolitycznych kopalni

Kopalnie pochodzą z okresu neolitu i wczesnej epoki brązu (ok. 3900-1600 l. p.n.e.), jednakże większość szybów znajdujących się w Krzemionkach powstało w wyniku działalności górników w latach 2900-2500 p.n.e. Wytwarzane przez nich z krzemienia siekiery cieszyły się dużą popularnością i rozprowadzano je w promieniu aż do 660 km od kopalń. Pole eksploatacyjne w Krzemionkach umiejscowione jest na obszarze wychodni wapienia jurajskiego, górnooksfordzkiego i obejmuje krawędź istniejącej tu synkliny. Ilość kopalń oblicza się na ponad 4000, a ich głębokość wynosi od 2 do 9 m.
Kopalnie w Krzemionkach są znakomitym prehistorycznym przykładem rozwoju myśli technicznej. Wspaniale zachowana architektura podziemi, budzi powszechny podziw. Zarządzeniem Prezydenta RP  z dn. 8 września 1994 r., „Krzemionki" zostały uznane za Pomnik Historii. Trwają przygotowania do wpisu Krzemionek na listę światowego dziedzictwa ludzkości UNESCO.
Kopalnie krzemionkowskie zostały odkryte 19 lipca 1922r. przez geologa Jana Samsonowicza. W sumie w latach  1923 - 2000 przebadano kilkadziesiąt jednostek eksploatacyjnych, obozowisko w rejonie lejów krasowych oraz liczne pracownie krzemieniarskie. „Krzemionki " są dziś i będą również w przyszłości badane przez kolejne pokolenia archeologów.
Wyjątkowość pola eksploatacyjnego bierze się zarówno z wielkości tego obiektu, dobrze zachowanego krajobrazu nakopalnianego na dużej przestrzeni (hałdy i leje poszybowe) oraz dobrze zachowanej architektury podziemi sprzed 5 - 4 tys. lat.  Zespół kopalń krzemionkowskich jest znakomitym przykładem prehistorycznej myśli technicznej, racjonalizmu przedsięwzięcia oraz pomnikiem wielkiego wysiłku minionych pokoleń. Jest to również miejsce, w którym w odległej o tysiąclecia przeszłości wyładowała się gigantyczna energia ludzka. Można tu prześledzić prawie wszystkie techniki wydobywania krzemieni, od najprostszych dołów po skomplikowane kopalnie.
Tworzenie rezerwatu w Krzemionkach, wsi która powstała tuż przed I wojną światową, rozpoczęto w 1926 r., wykupując część pól z rąk miejscowych. Wykup ten zakończono formalnie w latach 60-tych XX w.  Wysiedlono całą wieś, której nazwa w tym okresie znikła ze spisu miejscowości polskich. Krzemionki to dziś nazwa rezerwatu i stanowiska archeologicznego.

Główne atrakcje

1) Podziemna trasa turystyczna

W połowie lat 70-tych XX w. Jerzy Bąbel zainspirowany pracami badawczo - górniczymi na terenie kompleksu kopalń neolitycznych w Rijckholt w Holandii oraz technicznymi rozwiązaniami galerii turystycznych w polskich jaskiniach (m.in. w Jaskini „Raj"), wystąpił z projektem wykonania podziemnej trasy tunelowej w Krzemionkach. W celu realizacji tego przedsięwzięcia w 1979 r. rozpoczęto prace wykopaliskowe. W ten sposób powstała trasa turystyczna nr 1.
Z inicjatywy dyr. Muzeum Historyczno - Archeologicznego w Ostrowcu, Wojciecha Kotasiaka, po badaniach archeologicznych kopalni 7/610 wybudowano nad współczesnym szybikiem „Zenon" oraz gardzielą szybu 7/610 dwa pawilony naszybowe o trwałej, przeszklonej konstrukcji. Z dna szybiku „Zenon" poprowadzono wykutą w litej skale wapiennej, jałowej pod względem archeologicznym, sztolnię otaczającą łukiem wyrobiska neolityczne (tzw. „trasa turystyczna nr 2"). Z galerii tej w 5 miejscach wybudowano punktowe wglądy do podziemi, oddzielonych od zwiedzających hermetycznie uszczelnionymi szybami (lata 1983-1991).
W latach 2001-2003 wykonano szyb wentylacyjno - ewakuacyjny, z dna którego przeprowadzono wykutą w skale  galerię łączącą go z trasą podziemną nr 2. Miejsca styku tej sztolni z wyrobiskami neolitycznych kopalń komorowych zabezpieczono w 4 miejscach w analogiczny sposób. Archeolodzy z Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu współdziałając z wyspecjalizowaną firmę górniczą  w Kielcach wykonali badania na trasie przebiegu podziemnego tunelu łączącego obie dotychczasowe galerie, gdzie natrafiono na znakomicie zachowane kopalnie komorowe i filarowo - komorowe. Stworzono najdłuższą w Europie podziemną trasę (ponad 400 m), eksponującą fascynujący świat neolitycznych górników.

Trasa podziemna to jedna z głównych atrakcji turystycznych regionu

Rekonstrukcja wioski neolitycznej

Powstała w 1991 roku rekonstrukcja wioski neolitycznej jest kolejną atrakcją podczas zwiedzania rezerwatu. Zajmuje ona powierzchnię ok. 1,5 ha. Mimo, że nie jest wiernym odwzorowaniem żadnego ze znanych stanowisk archeologicznych, oglądając ją można wyobrazić sobie jak ludzie epoki kamienia i wczesnej epoki brązu organizowali przestrzeń, którą zamieszkiwali. Wioska składa się z rekonstrukcji 4 domów mieszkalnych, z których 3 zbudowane są na podstawie dokumentacji z badań archeologicznych w Dobroniu i Sicinach. Otoczone są one palisadą i rowem obronnym tak jak niektóre osady neolityczne (np. Stryczowice, Bronocice, Złota). Obok chat zorganizowane są stanowiska, na których odbywają się lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży.
W sezonie letnim w obrębie wioski funkcjonuje także warsztat garncarza oraz piec garncarski i strzelnica łucznicza. Wtedy też odbywają się warsztaty archeologiczne i inne imprezy plenerowe dla grup zorganizowanych (m.in. poznawanie praktyk szamańskich, technik produkcji narzędzi krzemiennych i kamiennych, naczyń glinianych, ozdób z materiałów naturalnych, sposobów przygotowywania żywności w pradziejach i prahistorycznych technik myśliwskich).

Fragment wioski neolitycznej