Świętokrzyskie to region pięknej przyrody, niezwykłych na skalę europejską geostanowisk, zabytków techniki, wyjątkowych budowli i wielu sławnych postaci. Dla uczczenia każdej z tych grup stworzono w naszym województwie szlaki tematyczne – każdy jest oznakowany i opisany, a odwiedzającym region daje możliwość pełniejszego i ciekawszego zwiedzania.
Najnowszą i największą zarazem trasą w naszym województwie jest Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny, w skład którego wchodzi ponad 20 wyjątkowych geostanowisk, które obrazują prahistorię regionu i całego kontynentu. W miejscach takich jak Kamieniołom Zachełmie, Rezerwaty Wietrznia czy Kadzielnia oraz Jaskinia Raj zajrzymy do początków życia na ziemi, zobaczymy miliony lat odciśnięte w skałach. Dzięki przewodnikom i informacjom każdy zwiedzający opuści szlak bogatszy o wiele faktów i ciekawostek.
Szczególnym miejscem Szlaku Archeo-Geo jest Bałtów, w którym stworzono prawdziwą polską stolicę dinozaurów. Zgromadzono tam modele świata organizmów jakie żyły na przestrzeni dziejów Ziemi. Są one wykonane z dużą pieczołowitością, obrazują dużą różnorodność i stopniowy rozwój tej grupy zwierząt w kolejnych okresach geologicznych. W Bałtowie możemy również zobaczyć unikalną kolekcję minerałów i skamieniałości oraz zbiór skalnych powierzchni z autentycznymi tropami wczesnojurajskich dinozaurów z rejonu Szydłowca.
Z historią można spotkać się również na Szlaku Budowli Obronnych wiodącym trasą Sandomierz - Lipnik - Klimontów - Ujazd - Iwaniska - Staszów - Szydłów - Chmielnik - Jędrzejów - Sobków - Chęciny - Kielce – Bodzentyn. W każdej z tych miejscowości znajduje się budowla – większa lub mniejsza, w lepszym lub gorszym stanie, która kilka wieków temu była niezwykle ważna dla obrony świętokrzyskich miejscowości, a nawet obrony całego państwa.
Najbardziej znanymi punktami szlaku są oczywiście Ujazd ze wspaniałym Zamkiem Krzyżtopór, który ponownie pięknieje, dzięki inwestycjom z dofinansowaniem unijnym oraz Zamek w Chęcinach, na którym obecnie przeprowadzane są duże prace remontowe.
Z najważniejszymi miejscami szlaku Budowli Obronnych mogli w ostatnich latach spotkać się telewidzowie z całej Polski – powstawały w nich bowiem kolejne edycje Kabaretowych Wakacji z Duchami. Kabareton gościł już w Szydłowie, Krzyżtoporze czy Chęcinach.
Kilkaset lat temu budowle, które nie służyły obronie, powstawały z drewna. W naszym regionie pozostało ich wiele, a aby podkreślić ich wyjątkowość stworzony został Szlak Architektury Drewnianej. Znajdują się na nim obiekty w takich miejscowościach jak Gliniany, Ruda Kościelna, Opatów, Łoniów, Niekrasow, Zborówek, Busko Zdrój, Chotelek Zielony, Chmielnik, Jędrzejów, Mnichów, Nagłowice i Kossów.
Turyści znajdą w nich takie perełki architektury drewnianej jak kościół pw. św. Idziego w Zborówku, najstarszy, z pewnym datowaniem, drewniany kościół w Polsce, pochodzący prawdopodobnie z końca XV wieku. W kościele z XVI wieku w Chotelku Zielonym zobaczyć można natomiast gotycką kropielnicę i późnorenesansową ambonę, które są prawdziwą gratką dla miłośników historii.
Tereny obecnego województwa świętokrzyskiego należały niegdyś do Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Mnóstwo pozostałości wielkich kuźni i nie tylko można znaleźć na Szlaku Zabytków Techniki, na którym znajdują się takie miejscowości jak Stara Kuźnica, Końskie, Maleniec, Sielpia Wielka, Bobrza, Samsonów, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Brody i Nietulisko.
W Starej Kuźnicy zobaczyć można jedyną w Polsce, zachowaną w pierwotnej postaci, kuźnię mechaniczną z miechami i młotem napędzanym przez koło wodne. W Sielpii znajdują się pozostałości jednego z największych w Polsce zakładów przemysłowych, a w Samsonowie i Bobrzy ruiny wielkich pieców i hut.
Ogromną ilość zbiorów dotyczących nauki i techniki, szczególnie na Ziemi Świętokrzyskiej można znaleźć w Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Zakładzie Wielkopiecowym z 1899 roku. Najcenniejszym obiektem muzeum jest Zespół Wielkopiecowy z pierwszej połowy XIX wieku, który jest najlepiej zachowanym kompleksem zakładów hutnictwa żelaza w Europie.
W naszym województwie nie brakuje również „bardziej romantycznych" tras. Do takich należy Świętokrzyski Szlak Literacki, w którym znajdują się Skarżysko-Kamienna, Suchedniów, Oblęgorek, Strawczyn, Kielce, Domaszowice, Leszczyny, Ciekoty, Święta Katarzyna i Bieliny. Z tymi miejscowościami związane były takiej postacie jak Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Bolesław Prus, Leopold Staff, Gustaw Herling Grudziński, Walery Przyborowski, Edmund Niziurski czy Adolf Dygasiński. W muzeach utworzonych w niektórych z tych miejscowości znajdziemy pamiątki po wielkich twórcach, dowiemy się, jak tworzyli i jaki ślad zostawili w swoich pracach o Świętokrzyskim.
Punkty poszczególnych szlaków rozsiane są po całym województwie, dzięki czemu każdy odwiedzający Świętokrzyskie, a także mieszkańcy regionu, mogą znaleźć coś dla siebie bardzo blisko miejsca pobytu. Dobre oznakowanie i rozwój poszczególnych atrakcji na szlakach sprawiają, że Szlaki tematyczne ubogacają i urozmaicają świętokrzyską turystykę. Stanowią również bardzo cenne źródło wiedzy o regionie.
Pełny opis wszystkich punktów wspomnianych szlaków można znaleźć można tutaj.
Mateusz Cieślicki
