Jędrzejów, Chęciny, Kielce – wyzwolone przez strzelców Piłsudskiego
Polski ruch niepodległościowy na przełomie pierwszej i drugiej dekady XX wieku odrodził się w zaborze austriackim, gdzie Polacy cieszyli się w niewoli sporą autonomią. Na czołową postać tego ruchu wyrastał Józef Piłsudski. W 1908 roku powołał we Lwowie tajny Związek Walki Czynnej, a następnie, legalnie działające, Związek Strzelecki we Lwowie i Towarzystwo Strzelec w Krakowie. Organizacje stawiały sobie za cel przygotowanie zbrojnego powstania w zaborze rosyjskim oraz kształcenie ludzi, którzy podołaliby w przyszłości temu zadaniu, zarówno organizacyjnie, jak i militarnie. Związki strzeleckie tuż przed wybuchem I wojny światowej skupiały kilka tysięcy członków.
Pod koniec czerwca 1914 roku, po zabójstwie w Sarajewie austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, wielka wojna w Europie wisiała w powietrzu. Zaborcy mieli stanąć przeciwko sobie, a Piłsudski i jego otoczenie wiedzieli, że grzechem byłoby nie wykorzystać tej sytuacji. Do spodziewanego konfliktu zbrojnego, w którym po jednej stronie stanęli Niemcy i Austria, a po drugiej Rosja, doszło w pierwszych dniach sierpnia 1914 roku. Józef Piłsudski zarządził w tym czasie mobilizację oddziałów strzeleckich.
6 sierpnia 1914 roku z krakowskich Oleandrów wyruszyła I Kompania Kadrowa, pierwszy regularny oddział armii polskiej od zakończenia powstania styczniowego. O godz. 9.45 żołnierze Kadrówki obalili słupy graniczne państw zaborczych w Michałowicach. Następnie z rąk rosyjskich wyzwolili kolejno: Słomniki, Miechów, Jędrzejów (9 sierpnia) i Chęciny (11 sierpnia). Do Kielc weszli 12 sierpnia, zajmując najważniejsze punkty, m. in. dworzec kolejowy, rynek. - Kielce stały się wtedy pierwszą stolicą odradzającej się Rzeczypospolitej. Marsz Kadrówki nie zakończył się 12 sierpnia. Zakończył się cztery lata później wielkim zwycięstwem, jakim było odzyskanie przez Polskę niepodległości - podkreśla Jan Józef Kasprzyk, prezes Związku Piłsudczyków, kultywującego tradycje niepodległościowe i piłsudczykowskie.
Armia rosyjska, po zaciętych walkach, już 13 sierpnia zmusiła oddziały strzelców Piłsudskiego do wycofania się z miasta w kierunku Chęcin. Tymczasem w połowie sierpnia powołano Legiony Polskie, które miały walczyć u boku Armii Austro-Węgierskiej. Strzelcy Piłsudkiego, którzy oczywiście weszli w skład tej formacji, ponownie zajęli Kielce 19 sierpnia i pozostali w mieście do 10 września.
Kadrówka jako pierwsza polska formacja zbrojna przekroczyła granice zaborów. Garstka żołnierzy stała się zalążkiem Legionów Polskich, które w latach I wojny światowej swoim wysiłkiem zbrojnym przyczyniły się do odzyskania niepodległości w 1918 roku, mimo że nie udało się zrealizować planu wywołaniu polskiego powstania zbrojnego przeciwko rosyjskiemu zaborcy.
Marsz Szlakiem I Kompanii Kadrowej
Dla uczczenia marszu strzelców Piłsudskiego od 1924 roku aż do wybuchu II wojny światowej, z inicjatywy byłych legionistów, organizowano Marsz Szlakiem I Kompanii Kadrowej. Uczestniczyła w nim patriotyczna młodzież ze Związku Strzeleckiego oraz żołnierze Wojska Polskiego.
Marsze wznowiono w 1981 roku, po kilkudziesięcioletniej przerwie. Były one formą patriotycznej demonstracji młodzieży związanej ze środowiskami opozycyjnymi.
Od 1989 roku Marsz powrócił do przedwojennej formuły. Ma charakter zawodów sportowo-obronnych. Co roku bierze w nim udział po kilkaset osób, głównie członkowie organizacji strzeleckich, harcerze, żołnierze Wojska Polskiego i funkcjonariusze Straży Granicznej, osoby cywilne.
Przez wiele lat honorowym patronem Marszu był ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, który na mecie w Kielcach witał Kadrówkę. Po śmierci prezydenta rolę patrona Marszu przejęła jego małżonka, prezydentowa Karolina Kaczorowska.
Pamięć o Marszałku, Honorowym Obywatelu Kielc
Kielczanie za Czyn Niepodległościowy podziękowali Piłsudskiemu już w 1921 roku. Ufundowali tablicę upamiętniającą 7. rocznicę wkroczenia strzelców, a Rada Miasta nadała Marszałkowi tytuł Honorowego Obywatela Kielc. Józef Piłsudski odebrał go osobiście 20 października 1921 roku. Marszałek jeszcze raz odwiedził Kielce, w sierpniu 1926 roku. Uczestniczył wówczas w V Zjeździe Legionistów oraz w III Marszu Szlakiem Kadrówki.
Po śmierci Józefa Piłsudskiego otworzono Sanktuarium Marszałka w 1938 roku w Pałacu Biskupów Krakowskich. W 1914 roku mieściła się tam siedziba Piłsudskiego i jego sztabu. W Sanktuarium zgromadzono pamiątki związane z Legionami, m. in. chorągwie i sztandary, zdjęcia, dokumenty, obrazy, itp. Jednym z ciekawszych eksponatów jest alabastrowa maska pośmiertna Marszałka wykonana według gipsowego odlewu jego twarzy sporządzonego po śmierci.
Również w 1938 roku na placu przed Domem Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego im. Józefa Piłsudskiego (dzisiejszy Wojewódzki Dom Kultury) stanął Pomnik Czwórki Legionowej, autorstwa krakowskiego rzeźbiarza Jana Raszki. Odsłonił go uroczyście gen. Kazimierz Sosnkowski. Pomnik został zniszczony w czasie II wojny światowej. Odtworzył go kielecki artysta Stefan Maj, a ponowne odsłonięcie nastąpiło w 1991 roku.
W sierpniu 2014 roku będziemy obchodzić stulecie Czynu Niepodległościowego. Z tej okazji na placu Wolności w Kielcach stanie konny pomnik Józefa Piłsudskiego autorstwa Pawła Pietrusińskiego. W tym miejscu 17 maja 1935 roku odbyła się msza żałobna po śmierci Marszałka, przy ustawionym na placu symbolicznym katafalku.
Joanna Majewska
Fot. Zbigniew Masternak
Zobacz także: Marsz Szlakiem Kadrówki dotarł do celu
