180 milionów lat temu nasze tereny przypominały wyglądem… dzisiejsze wybrzeża Florydy. Duże piaszczyste plaże, które otaczało ciepłe morze, a na nich… dinozaury. I to wszystkie ich gatunki – od największych, po najmniejsze, od roślinożernych po mięsożerne, od chodzących, po gady latające. Żyjąc tu zostawiały odciski swoich stóp.
Tropy dinozaurów możemy dziś podziwiać m.in. w świętokrzyskim oddziale Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach. Niektórych może dziwić, dlaczego odciski stóp tych stworzeń są wypukłe. Wyjaśnienie jest proste: zostawiały swoje ślady w miękkim, piaszczystym lub iłowym podłożu. Kiedy odciski stwardniały, rzeka mogła nanieść na nie np. piasek, który szczelnie wypełnił zagłębienie, a po milionach lat przekształcił się w piaskowiec, tworząc jakby naturalny odlew – mówi Piotr Szrek.
Dla laika zaskakująca – w świetle kilku tysięcy znalezionych tropów - może być liczba znalezionych kości dinozaurów w naszym województwie – czyli trzy.
- Jest to wynikiem typu występujących tu osadów. Do zachowania się kości muszą być spełnione pewne warunki tj: przede wszystkim martwe zwierzę nie może długo leżeć nie przykryte żadnym osadem, gdyż padlinożercy i tlen robią swoje i materia organiczna rozpada się. Niegdyś tereny Gór Świętokrzyskich były pokryte głównie piaskami, które z natury rzeczy nie są szczelnym izolatorem od powietrza, co sprzyja rozpadowi kości – wyjaśnia Szrek.
- Jest to też pewną wypadkową statystyczną. Kości w województwie świętokrzyskim na pewno jest więcej, ale jak dotąd znaleziono tylko trzy, należące przypuszczalnie do tego samego gatunku w Sołtykowie. Najzwyczajniej śladów dinozaury zostawiały podczas swojego życia miliony, a kości zdecydowanie mniej. Dodatkowo istniały tu niekorzystne warunki do ich zachowania - dodaje dr Gerard Gierliński, który świętokrzyskie dinozaury, z ogromnymi sukcesami, bada już od lat 80-ych.
Według niego, na naszych terenach jest jeszcze dużo do odkrycia, ale paleontologiczne skarby zakopane są głęboko pod ziemią. Geolodzy swoich szans na odkrycie śladów prehistorycznego życia upatrują w odsłoniętych fragmentach skalnych, a podczas poszukiwań muszą liczyć nie tylko na swoją wiedzę, ale też na odrobinę szczęścia. Bo tak naprawdę każdy z mieszkańców naszego województwa może natrafić podczas leśnej przechadzki na tropy dinozaurów. Takie przypadki już były, a dzięki ich zgłoszeniom badacze mogli udać się w dane miejsce i odnaleźć więcej śladów.
- To zdarza się szczególnie w przypadku śladów triasowych. W przypadku jurajskich sposobem na odkrycie czegoś ciekawego jest analiza danego terenu na podstawie zdjęć satelitarnych i map geologicznych. Czasami pomagają nam podania ludowe, które mówią o odciśniętych na skałach śladach diabłów. Tu przykładem może być czarcia stopka w Bałtowie. W ten sposób okazywało się, że diabeł, którego wszyscy się bali, miał w rzeczywistości na imię dinuś - mówi żartobliwie Piotr Szrek.
Miejscowi interpretowali widoczne na odkrytej skale ślady dinozaurów jako działanie sił nieczystych, bo przecież żadne znane zwierzę takich śladów nie pozostawiało. Jedna z takich legend – dotycząca bałtowskiej „czarciej stopki" - dotarła do Gerarda Gierlińskiego, który zaczął podejrzewać, że może chodzić o ślady prehistorycznych gadów.
- Z podobnym przypadkiem mieliśmy też do czynienia w Szydłówku, gdzie miejscowa legenda doprowadziła studentów Uniwersytetu Warszawskiego do odkrycia śladów dinozaurów – mówi Gierliński.
Chyba najważniejszym stanowiskiem skamieniałości dinozaurów w Świętokrzyskim jest Sołtyków. W tej podostrowieckiej wsi, odkryto nie tylko tropy dinozaurów, ale też ich kości, odchody i gniazda. Występują tam bezpośrednie dowody stadnego życia dinozaurów.
Istotne znaleziska występują również w Glinianym Lesie, w gminie Mniów. To tutaj, w 1957 roku, znaleziono pierwsze ślady dinozaurów, a następnie odkryto m.in. bardzo zastanawiający trop, podobny do ptasiego, ale starszy o ponad 50 milionów lat od datowania przez naukę występowania przodków ptaków. Mógłby on świadczyć o tym, że ptaki nie pochodzą od gadów, tak jak się obecnie uważa, a są dla nich siostrzaną grupą. Gdyby znalazły się kolejne ślady potwierdzające tę tezę, wówczas mielibyśmy kolejną świętokrzyską rewolucję w ewolucji.
Powszechnie najbardziej znane są jednak tropy dinozaurów z Bałtowa. Tutaj zrobiono z nich prawdziwą atrakcję turystyczną – powstał znany wszystkim JuraPark, ścieżki edukacyjne i park rozrywki, w którym można spędzić cały dzień, w ciekawy sposób dowiadując się jednocześnie o prehistorycznych gadach.
Oprócz tych miejsc w Górach Świętokrzyskich tropy dinozaurów odnaleziono w Gromadzicach obok Ostrowca Świętokrzyskiego, Zapniowie i Opatowie, ale miejsc ich występowania może być znacznie więcej.
Warto zatem odwiedzać województwo świętokrzyskie, bo jak mówi Gerard Gierliński, paleontologia to bardzo rozwojowa dziedzina, bo wiele w niej jeszcze jest do odkrycia, a naukowa sensacja może być metr pod ziemią. A nawet, jeżeli samemu nie dokona się żadnego odkrycia, to można się bardzo dużo dowiedzieć o tym, jak wyglądało życie 170 milionów lat temu.
Mateusz Cieślicki
animacja- pgi.gov.pl
