.
Wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych w dniu 7 lutego 2011 roku w kategorii orzechy, nasiona, zboża, warzywa i owoce.
Charakterystyka produktu:
Wygląd
Jabłka sandomierskie są krągłe i jędrne. W zależności od cech poszczególnych odmian, rumieniec owoców może być rozmyty lub paskowany i pokrywać połowę lub niemal całe jabłko. Kolor przechodzi od żółtego przez ciemnoczerwony do bordowego.
Kształt
U większości jabłek jest okrągły lub zbliżony do okrągłego, tylko kilka gatunków np. Gloster ma kształt podłużny podobny do elipsowatego.
Wielkość
Jest wyznaczona za pomocą średnicy poprzecznej jabłka mierzoną w najszerszym miejscu i zależy od odmiany jabłek. W regionie sandomierskim występują zwykle owoce w trzech standardowych wymiarach: 6,5-7,0 cm, 7,0-7,5 cm oraz 7,5-8,0 cm. Do największych należą okazy jabłka odmiany Ligol, dochodzące nawet do 12-13 cm średnicy i wagi ok. 0,7 kg.
Konsystencja
Konsystencja jest ścisła, po przekrojeniu miąższ – zależnie od odmiany – jest zwarty, soczysty, wilgotny, winno-słodki lub słodki. Natomiast skórka może być błyszcząca, gładka, szorstka lub owoskowana. Jabłka typu Jonagold, Janagored, przy dłuższym leżakowaniu w przechowalni, wytwarzają śliską i twardą w dotyku powłokę, zapobiegającą wysychaniu skórki.
Smak i zapach
Smak i zapach jest charakterystyczny dla danego gatunku, odmiany i sposobu przechowywania jabłek: słodki, słodko-kwaśny, słodko-winny, kwaskowaty, winny, korzenno-winny, kwaśny z korzennym posmakiem, aromatyczny, soczysty.
Barwa
Od bordowej, po ciemno-czerwoną, kremowo-żółtą i na zielonej kończąc. Miąższ zwykle w kolorze kremowym lub białym.
Tradycja, pochodzenie oraz historia produktu:
Sady owocowe na Ziemi Sandomierskiej jako pierwsi założyli pod koniec XII wieku ojcowie cystersi przy klasztorze w Koprzywnicy. Początkowo rosły tam dzikie jabłonie, później drzewa o drobnych owocach takich odmian jak: renety, czubatki, kosztele. Sto lat później ogród klasztorny z jabłoniami prowadzili już także ojcowie dominikanie w Sandomierzu przy kościele św. Jakuba oraz siostry klaryski w Zawichoście.
Informację o sadach sandomierskich napotykamy również w dokumentach i zapiskach z XVII wieku, gdzie historycy opisują Sandomierz jako miasto skąpane w ogrodach. gdyż niemal każdy mieszczanin sandomierski uprawiał ogrody i posiadał sady jabłoniowe. W XIX wieku niemal przy każdym sandomierskim dworze, zamku czy zaścianku, okoliczna szlachta, magnaci i chłopi zakładali ogrody i sadzili drzewa owocowe, w tym jabłonie. Do popularnych wówczas gatunków należały m.in.: cebulki, mnichy, oliwki, gruchoty, winiówki, papierówki, ptaszki, koraliki, wierzbówki, anyżówki, szklanki, rozmarynki, cytrynki, złotki, alabastrówki.
Ogrodnictwo towarowe zaczęło się rozwijać na początku lat dwudziestych ubiegłego stulecia, w kilkudziesięciu miejscach regionu sandomierskiego. Wielu pionierów ogrodnictwa zaczęło wtedy na większą skalę zakładać szkółki drzew owocowych oraz komercyjne sady z różnych odmian jabłoni, takich jak np. papierówka, bukówka, synapka, grochówka, żeleźniak, szara reneta, boiken, kosztela, jonatan, bancroft, boskoop czy koksa pomarańczowa. Dziś sady sandomierskie są nowoczesnymi, wysokowydajnymi plantacjami nowych odmian. Wśród drzew owocowych zdecydowanie dominują jabłonie, zajmujące powierzchnię 11 186 ha.
