Smardzowice na mocy układu biskupa krakowskiego Bodzanty z królem Kazimierzem Wielkim z 1354 r. włączono do klucza dóbr królewskich. Jego centrum umieszczono w ukochanym przez Władysława Łokietka zamku, który jego syn nazwał "Ociec", dziś Ojców. Za czasów króla Władysława Jagiełły klucze te przeistoczone zostały w tzw. starostwa niegrodowe lub grodowe, które podlegały nadaniom czasowym lub wieczystym.
Okolice Ojcowa i Smardzowic. Fragment Mapy Wojskowego Instytutu Geograficznego z lat. 20. XX w.
We wczesnym średniowieczu w parafii smardzowickiej stał obiekt warowny, w źródłach historycznych wzmiankowany jako "zamek Wyszegród", wzniesiony przez księcia Konrada Mazowieckiego ok. 1231 r., walczącego wówczas o supremację w Małopolsce (spalił m.in. Kielce), natomiast na Wzgórzu Okopy, w miejscu stanowiska neolitycznego, obóz założył książę Władysław Łokietek, walczący jako partyzant z wojskami czeskimi reprezentującymi panowanie Wacława Przemyślidy na przełomie XIII i XIV stulecia.
Ta prastara fundacja pobożna, smardzowicka świątynia, wykonana była z drewna. W 1571 r. w miejsce zniszczonej, a zbudowanej ok. 1470 budowli, wzniesionej na miejscu jeszcze starszej, szlachcic Jan Czankowski herbu Prus mieszkający w okolicy, wystawił nową, również drewnianą, pod wezwaniem św. Małgorzaty. Zachowała się ona w dobrym stanie we wsi Mostki koło Miechowa, gdzie wolą wojewódzkiego konserwatora zabytków w Krakowie została przeniesiona w latach 30. XX wieku.
Kościół drewniany w Smardzowicach, obecnie znajdujący się we wsi Mostki. Obrazek pochodzi z artykułu dotyczącego kościoła w Smardzowicach w czasopiśmie "Ziemia" z lat 20. XX w.
W jej miejsce wzniesiono murowany z kamienia i cegły kościół bazylikowy w stylu neogotyckim z transeptem. W ołtarzu głównym umieszczony został obraz cudowny Matki Bożej z Dzieciątkiem, jak twierdzą znawcy, pochodzący z XVI wieku. Według przekazanej z pokolenia na pokolenie tradycji, ofiarowała go ok. roku 1635-1639 do tutejszego kościoła żona Jana Bąka, administratora dóbr ojcowskich i zarządcy dominium plebańskiego, wyjąwszy go zapewne z kaplicy ojcowskiego zamku.
Obraz Matki Boskiej. Obrazek pochodzi ze strony internetowej Sankturaium Maryjnego w Smardzowicach: http://www.parafiasmardzowice.pl/
W roku 1670 miejscowy pleban ks. Rudzki poprosił generała dominikanów z Krakowa o założenie w kościele tutejszym Bractwa Różańcowego przy ołtarzu z cudownym wizerunkiem Najświętszej Marii Panny. Stosowne uposażenie tego pobożnego zgromadzenia w postaci gruntu nadał starosta ojcowski Mikołaj Koryciński.
Inauguracja fundacji pobożnej miała miejsce dnia 13 X 1675 r. - W uroczystej procesji z udziałem wysokich urzędem osób świeckich i duchownych, jak również rzeszy wiernych, obraz został przeniesiony z dworu w Cianowicach na swoje miejsce do kościoła pw. św. Małgorzaty. Splędoru dodał fakt, że ową fundację pobożną potwierdził specjalnym przywilejem król Jan III Sobieski.
Ciekawostką jest, że od czasu ustanowienia Bractwa Różańcowego przy świętym wizerunku, tutejszymi proboszczami byli kolejno profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. - Obszerniej na ten temat i o znajdujących się tu pamiątkach przeszłości pisze ksiąz Jan Wiśniewski ksiażce z 1933 roku pt. "Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem,
Obraz został ukoronowany przez prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyłę w 1972 roku. Odtąd stanowi miejsce określane jest jako Sanktuarium Matki Boskiej Różańcowej w Smardzowicach.
Dariusz Kalina
