Kościół parafialny w Daleszycach pw. Michała Archanioła. Fot. pochodzi ze strony parafii
http://parafiadaleszyce.neostrada.pl/
Obecny wygląd kościoła ukształtował się zasadniczo w początkach XX wieku. Pierwszy romański kościół ufundowany przez Iwo Odrowąża, zapewne był niewielki. Jedyne co o nim nam wiadomo, to materiał, z którego go wzniesiono - cios kamienny. Według ustaleń R. Mirowskiego, znajdował się zapewne we wschodniej części obecnej budowli. Jego mury musiały być rozebrane, gdy nastała potrzeba powiększenia Domu Bożego dla coraz to większej rzeszy wiernych. Taki gwałtowny przyrost parafian miał miejsce wówczas, gdy doszło do rozkwitu tutejszego przemysłu. Od połowy XVI w. nie rolnictwo, a nawet nie handel był podstawą życia i bogactwa mieszkańców, lecz wydobycie i przetwórstwo rud darniowych obficie występujących w okolic Daleszyc.
Jeden z przedsiębiorców daleszyckich Andrzej Smyczka, właściciel Kuźnicy Smyczyńskiej, w 1639 r. dorobiwszy się znaczniejszego grosza ufundował i uposażył w kościele parafialnym kaplicę pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Stanęła ona po południowej stronie kościoła, w miejscu styku prezbiterium z nawą. W analogicznym miejscu, po północnej stronie świątyni, stanęła identyczna kaplica noszącą wezwanie św. Marii Magdaleny. Stało się to dzięki funduszom Jana Skarbek Kozietulskiego, szlachcica inwestującego własne pieniądze w tutejszy przemysł, a który również nie stronił od związków z przedstawicielami daleszyckiego "patrycjatu". Celem wystawienia takiej kaplicy, zapewne wówczas nakrytej kopułą, oprócz celów religijnych mogło być pragnienie stworzenie grobowca rodzinnego dla rodziny fundatora w krypcie ukrytej pod podłogą. Takie kaplice powstawały masowo na terenie całej Rzeczypospolitej, w XVI wieku zarezerwowane tylko dla najzamożniejszych i najważniejszych osób w państwie. Wiek XVII bardzo je upowszechnił pośród drobnej szlachty, a nawet mieszczaństwa. Dobrym przykładem mieszczańskiej kaplicy grobowej jest Kaplica Trzech Króli wzniesiona przez Kacpra Fodygę, mieszczanina, wójta chęcińskiego.
Plan kościoła w Daleszycach. Obrys ciemniejszy ukazuje plan kościoła z długą nawą dostawioną do niewielkiego prezbiterium, będącego może pierwotnym, romańskim kościołem Iwo Odrowąża z 1221 r. Po bokach nawy widoczne dwie symetryczne kaplice wzniesione w pierwszej połowie XVII w. Kaplica południowa związana została z kultem NMP. Jaśniejszym kolorem zaznaczone są mury obecnej świątyni, po przebudowie dokonanej w XX w. Rys. R. Mirowski
Pierwsza połowa XVII w. to również okres kontrreformacji. W Daleszycach niemożliwym było pojawienie się wśród mieszczan obywatela protestanta, jako że miasto należało do biskupów krakowskich, a wybór wójta dziedzicznego dokonywany był pod ich bardzo silnym wpływem. Powstawały jednak instytucje, które pozostawały w duchu reform soboru trydenckiego. Jednym z takich było Bractwo Różańcowe.
Bractwo takie powstawało z inicjatywy bardzo wpływowych ludzi, którzy zgromadziwszy się w kompanii, otrzymywali zwykle z rąk biskupa odpowiednie potwierdzenia i przywileje, a nadto własne miejsce w kościele z ołtarzem. Przy nim sprawowana była Najświętsza Ofiara, zaś Bracia dbali o wosk, świece i wino niezbędne do posługi przy ołtarzu. Zwykle mieli również w swoich obowiązkach śpiewanie tzw. oficjum NMP, w której rozpamiętywano życie Marii Matki Bożej oraz Jej rodziny. - Dlatego też często bywało, iż oprócz Bractwa Różańcowego funkcjonowało w tym samym kościele Bractwo św. Anny, babki Jezusa.
W zachowanych inwentarzowych opisach wyposażenia kościoła pw. Michała Archanioła w Daleszycach zapisy pozwalają na postawienie tezy, że pierwotnie obraz Matki Boskiej znajdował się w południowej kaplicy noszącej wezwanie maryjne od XVII wieku. Wyposażenie kościoła prawie w całości zostało utracone w XX w. z powodu starości i znacznego zniszczenia, ale przede wszystkich nie "pasowało" do przebudowanego ok. 1912 r. kościoła. Kościół powiększono, nakryto sklepieniem, obie kaplice wtopiono w nawy boczne, zburzono także prezbiterium i postawiono obecne, większe od poprzedniego. Po dokonanych zmianach kościół otrzymał bryłę bazyliki - ma trzy nawy, wszystkie oświetlone własnymi oknami. Zmieniono również wyposażenie kościoła, jak również posadowienie ołtarzy bocznych. W ten sposób obraz NMP znalazł się w ołtarzu głównym, a wizerunek św. Michała trafił na jego "nadstawę" (czyli w dni powszednie zasłania obraz cudowny NMP).
Widok na ołtarz główny w kościele pw. Michała Archanioła w Daleszycach. Fot. D. Kalina
Odsłonięcie słynącego łaskami obrazu Matki Bożej Szkaplerznej ma obecnie miejsce w każdą niedzielę na pierwszej mszy świętej. Obraz pochodzi z XVI wieku, namalowany jest na desce, a reprezentuje szkołę niemiecką. Fakt ten zastanawia, jako że wiele z "cudownych obrazów", które znamy z terenu naszej ziemi, pochodzi z kręgów malarstwa wschodniego, przyniesionych do Polski po wojnach, jakie prowadziliśmy w pierwszej połowie XVII stulecia.
Obraz cudowny Matki Bożej Szkaplerznej w Daleszycach. Kopia jego rozdawana jest przez ks. proboszcza podczas wizyt duszpasterskich
Obraz przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem. W XVII w. został uznany za cudowny i przyozdobiony srebrnymi sukienkami, koroną i berłem. W chwili obecnej zostały one zdjęte z obrazu, który poddany został pracom konserwatorskim. W początkach XX w. jego kopia w formie tzw. oleodruków rozprowadzana była na okolicznych targach i jarmarkach, a na terenie parafii - podczas uroczystości maryjnych i odpustu.
Oprócz oficjalnej nazwy zaakceptowanej przez władzę kościelną, obraz przez mieszkańców Daleszyc nazywany jest obrazem Matki Boskiej Daleszyckiej. Dawniej, gdy związany był z funkcjonowaniem na terenie parafii Bractwa Różańcowego, nazywano go Obrazem Matki Boskiej Różańcowej. Natomiast obecna nazwa pojawiła się w XVIII stuleciu, gdy niezwykłą estymą cieszył się szkaplerz.
W XVIII wieku przy tutejszym kościele powstało Bractwo Szkaplerzne, którego członkowie gromadzili się na wspólnych modlitwach przed ołtarzem Matki Boskiej Różańcowej. Szkaplerzem nazywano rodzaj kaptura zasłaniającego cała głowę, opadającego na czoło, oczy i na ramiona. Podobne miały zgromadzenia zakonne - np. zakon premostateński w Busku, czy karmelitów w Piotrkowicach. Jego noszenie, również w dniu codziennym i podczas pracy i wypoczynku, wskazywało na osobę, którą jest zrzeszona w rodzaj "świeckiego" zakonu. Zakon franciszkanów nazywał takie dobrowolne zrzeszanie się ludzi modlących się "Trzecim zakonem". Nie wiemy w tej chwili, jaki spośród wielu funkcjonujących w Kościele XVIII w. szkaplerzy był ten, który jednoczył mocno wierzących Daleszaków (takiego określenia używają mieszkańcy Daleszyc). Wydaje się, że był to Szkaplerz Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel, zwany też "Szkaplerzem brązowym". Zapoczątkowany przez św. Szymona Stocka w roku 1251, a zatwierdzony przez papieża Klemensa VII w 1530 r., był najbardziej rozpowszechniony wśród szkaplerzy katolickich, noszony przez karmelitańskie Bractwo Szkaplerzne i przez tercjarzy karmelitańskich. Taki właśnie szkaplerz nosił Jan Paweł II.
Więcej o miasteczku Daleszyce i jego mieszkańcach zobacz w zakładce: Historyczne miasta i miasteczka: http://www.wrota-swietokrzyskie.pl/pio/wizytowka-regionu
Dariusz Kalina
