Rytwiany - Pustelnia Złotego Lasu - Zdrowie przez ciszę - Wrota Świętokrzyskie

Pustelnia "Złotego Lasu" w Rytwianach umiejscowiona jest w XVII. wiecznym, pokamedulskim klasztorze. Zachował się tu kościół kamedulski z oryginalnym wyposażeniem wnętrz, towarzyszące budynki i odrestaurowane domki pustelnicze. Zespół położony jest w lesie, w pełnym oddaleniu od wsi Rytwiany, w której przez kilka wieków stał zamek warowny rodziny Rytwiańskich. Erem jest obecnie jedynym, dostępnym dla wszystkich klasztorem kamedulskim w Polsce, który zachował się w stanie zbliżonym do XVII. wiecznej formy. Tylko tu, w Rytwianach, można mieć niepowtarzalną szansę poznać specyfikę funkcjonowania eremu kamedulskiego, i tak jak bracia zakonni w ciszy pozbierać rozproszone myśli.

Zakon kamedułów należy do najbardziej tajemniczych, wywodzi się z benedyktyńskiego korzenia, ale realizuje ideały reformy zapoczątkowanej przez Romualda z Rawenny. Nazwa pochodzi od miejscowości Campo di Maldoli położonej w pobliżu Arezzo, gdzie według tradycji św. Romuald wybudował pierwszy klasztor mnisi i pustelnię. Od skrótu nazwy tej doliny, powstała nazwa miejscowości, Camaldoli i nazwa mnichów-pustelników.

Święty Romuald z Rawenny, założyciel klasztoru kamedułów. Obrazek pochodzi z Wikipedii

Najstarszą i najważniejszą pustelnię w Małopolsce ufundował w 1604 roku Mikołaj Wolski na Bielanach pod Krakowem, zwany Eremem Srebrnej Góry, z przepięknym barokowym kościółem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Klasztor stał się wzorem dla kolejnych fundacji tego typu - w Bieniszewie pod Kazimierzem Biskupim w ziemi konińskiej, na Bielanach pod Warszawą noszący nazwę Góry Królewskiej; z kolei król Jan Kazimierz fundował erem w okolicach Suwałk na wyspie jeziora Wigry, stąd zwany Eremem Wyspy Wigierskiej, natomiast w Pożajściu koło Kowna na wzniesieniu zwanym Górą Pacowską powstał Erem Góry Pokoju. Ostatnim fundowanym eremem kamedulskim w Polsce był Erem Margrabski w Szańcu niedaleko Pińczowa na ziemi świętokrzyskiej.

Wieś Rytwiany jest położona jest na południowy wschód od Staszowa, sam klasztor ok. 3 kilometry od centrum wsi. Kamedulski erem został postanowionyw 1617 r., kiedy to kapituła generalna Zakonu Kamedułów zatwierdziła fundację wojewody krakowskiego Jana Magnusa Tęczyńskiego i jego brata Gabriela, wojewody lubelskiego. W 1624 roku biskup krakowski Marcin Szyszkowski położył kamień węgielny pod kościół i domy pustelników. Przy pracach projektowych i budowlanych zaangażowani byli wybitni artyści - Venanta da Subiaco, Giovanni Battista Falconi oraz Karol do Prevot, dzięki którym powstał, zachowany po dzień dzisiejszy piękny i mistyczny charakter rytwiańskiego kościoła. Mnisi wiedli tu spokojny żywot, w zgodzie z surowymi zasadami, poświęcając czas na kontemplację i modlitwę, pozdrawiając się słynną już (dzięki postaci Pana Michała Wołodyjowskiego) sentencją „memento mori" (z języka łacińskiego: Pamiętaj o śmierci).

Opactwo w Camaldoli grupowało dwa rodzaje mnichów; cenobitów żyjących wspólnie w położonym u stóp góry klasztrorze i eremitów, zamieszkujących usytuowane na jej zboczu domki. Obie te grupy prowadziły wspólne życie liturgiczne i podlegały własnemu opatowi. Mnisi przybrali wyróżniające ich odzienie składające się z białego, zgrzebnego habitu, białego szkaplerza, pasa koloru białego, peleryny z kapturem i płaszcza z kapturem. Na nogi zakładano sandały, głowę okrywano piuską. Charakterystyczne w postaci mnicha była zgolona głowa i zapuszczona broda.

Erem zbudowany został w zgodzie z kamedulskimi regułami - otoczony był lasem, który symbolizował naturę, a założony na planie prostokąta, co symbolizowało porządek rzeczy, z pięknym barokowym kościołem pw. Zwiastowania Panny Marii i szesnastoma domkami pustelników. Przy domkach znajdowały się niewielkie ogródki, którymi opiekowali się zakonnicy.

Plan założenia klasztoru kamedulskiego w Rytwianach, rekonstrukcja wg. profesor Marii Brykowskiej. Legenda: 1. Brama pierwsza; 2. brama druga; 3. furta klasztorna; 4. kościół; 5. foresteria z refektarzem; 6. dom braci konwersów i infirmeria (szpital); 7. kuchnia ze studnią; 8. apteka; 9. domki pustelnicze.

Los nie oszczędzał rytwiańskiego kompleksu klasztornego - najpierw dwa wielkie pożary zniszczyły zabudowania klasztorne, a w 1819 r. władze państwowe zdecydowały o jego likwidacji. Pomimo znacznych zniszczeń pustelnia pozostawała miejscem, do którego ciągnęły rzesze pielgrzymów i od początków XIX w. - turystów. Niedawno ukończony został gruntowny remont zabudowań klasztornych.

Kościół w Rytwianach w XIX w. Ilustracja pochodzi z "Tygodnika Ilustrowanego"

Kamedulskim credo było: Żyć sam na sam z Bogiem i żyć dla Boga samego. W odnalezieniu w swoim wnętrzu obrazu Boga pomocnym był obowiązek milczenia i samotność. Mnisi pracując, modląc czy umartwiając swoje ciała osiagali spokój, którego nie mogli odnaleźć w życiu, jakie prowadzili przed wstąpieniem do zakonu.

Wyposażenie kościoła. Fot. D. Kalina

Pokamedulski kościół rektoralny pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. Fot. archiwum

W czerwcu 2001 r. przy rytwiańskim kościele utworzono Diecezjalny Ośrodek Kultury i Edukacji „Źródło", a w rok potem świątyni nadano status kościoła rektoralnego. W kolejnych latach dzięki staraniu wielu instytucji, przy wsparciu otrzymanego z funduszy Unii Europejskiej odremontowano zabudowania klasztorne. Na tej bazie powstało Relaksacyjno-Konteplacyjne Centrum Terapeutyczne SPeS (z języka łacińskiego: salus per silentium – zdrowie przez ciszę), oferujące formę wypoczynku opartą na kamedulskiej regule ciszy i kontemplacji.

Widok na klasztor z lotu ptaka, obok widoczna postać św. Romualda pod drzewem. Obraz umieszczony na stallach w kościele. Fot. D. Kalina

Trzy główne imprezy plenerowe: Klasztorna Majówka, Odpust Klasztorny i Leśna Apteka gromadzą wielu pielgrzymów i turystów. Oferta "lecznicza" Pustelni Złotego Lasu kierowana jest do osób zagrożonych skutkami rozwijającej się cywilizacji, zmęczonych pędem za dobrami materialnymi, pragnacych odzyskać pozytywną energię. Dla każdego chętnego opracowywany jest przez terapeutów zajęciowych i psychologów indywidualny program.