Zespół pałacowy w Piotrkowicach - takie nosi oficjalnie nazwanie zespół budynków wzniesionych wedle miejscowych przekazów na Górze Tarnoskała. Zamkiem nazywany jest na starych mapach oraz w niektórych dokumentach... - W rzeczy samej posiada przecież: wewnętrzny dziedziniec, a budowle otoczone są murem kamiennym, stoi na wyniosłości uprzykrzającej swobodne do niego dojście, no i co najważniejsze - był siedzibą rycerskiego rodu.... A więc niechaj już będzie "zamek" !
Zamek Tarnoskała w Piotrkowicach. Na zdjęciu powyżej widok góry zw. Tarnoskała od strony wsi Piotrkowice; poniżej: widok na dziedziniec wewnętrzny, przy którym umiejscowione zostały cztery niegdyś, dziś trzy, pawilony pałacowe (fopt. D. Kalina)
Fundacja ta przypisywana jest osobie męża Marii Tarnowskiej. - Joachim Amor był człowiekiem niezwykle energicznym i zapobiegliwym. Otrzymany z ręką żony majątek od teścia Stanisława Krasińskiego około 1764 r. doprowadził do kwitnącego stanu. Na okolice i dalej słynęły konie tutaj hodowane (kupowane ponoć w Turcji), jemu należy przypisać rozpoczęcie budowy sieci kanałów i stawów wokół zamku maleszowskiego (słynnego do niedawna z karpi), a który on właśnie opuścić kazał. Jego syn Stanislaw Amor Tarnowski przejawszy majątek po ojcu ok. 1806 r., odziedziczyć miał rownież sumy dłużne względem rodziny Potockich. Jakiś bliski z rodziny zaproponował mu rowiązanie tego problemu następujące: w miejsce brakującej gotówki małżeństwo z Laurą hrabianką Potocką - i tak się stało.
Zespół rezydencjonalny Tarnoskała w Piotrkowicach. Na zdjęciu powyżej południowo-wschodni z wozownią; poniżej droga do Winiarni, obecnie stanowiącej fragment parku (fot. D. Kalia)
Stanisław po ojcu wziął również wielką energię działania - w celu podniesienia wartości majątku (jeszcze 2 poł. XIX w.) nazywanego Dobra Maleszowskie - rozwijał działalność inwestycyjną i gospodarczą na wielu poziomach. Poszukiwał w swoich dobrach soli i solanek - na wzór odkrytych takowych wokoło Buska i Solca, powiekszył areał użytkowy w swoich wsiach - poprzez wycinkę lasu, i zakładanie folwarków, młynów, gorzelni - w Piotrkowicach wziósł karczmę i ponoć fabrykę powozów!. Był w tym bardzo (bywało), bezdusznym - lokalne podanie donosi, że gdy mu braklo odpowiedniego drzewa na wał do młyna, a znalazłszy takowe w lasach należących do dóbr Grabowiec - wyciąć je kazał, a protestującego starca - dziedzica tegoż lasu ośmiał mówiąc, że gdyby i na głowie mu to drzewo wyrosło i tak nic nie przeszkodziłoby mu je zabrać... Znane są także dokumenty przez niego wystawione a dotyczące spraw majątkowych i gospodarczych klasztoru w Piotrkowicach. Jedyne co usprawiedliać może to twarde traktowanie sąsiadów (w pewnej tylko mierze), to owa dbałość o dobro rodowe, zagrożone ciążącymi nań zastawami... Jemu należy przypisać, zapomniany całkiem, pomysł ratowania sióstr norbertanek z Buska, które pozbawione własnego domu w 1819 roku, w piotrkowickim klasztorze miały zaproponowane zamieszkanie na stałe (na co nie zgodziły się władze tak świeckie jak i duchowe).
Studnia z obudową stojąca na dziedzińcu pałacowym (fot. D. Kalina)
Państwo Tarnowscy mieszkali wówczas na zamku w Tarnoskale, wznoszącej się ponad miasteczko Piotrkowice. O obiekcie tym można przeczytać w Albumie Świętokrzyskim pióra Romana Mirowskiego, wieloletniego dyrektora Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytkow w Kielcach. I tak czytamy o nim:
Dla powstania Tarnoskały niezwykle istotnym okazał się stan zdrowia Stanisława Tarnowskiego. Stanisław, syn Joachima Tarnowskiego i Marii (Marianny) z Krasińskich, urodził się na zamku w Maleszowie. Siedemnastowieczny (a może nawet szesnastowieczny) zamek, zbudowany na wyspie, z uwagi na wilgotny mikroklimat okazał się być miejscem nieodpowiednim dla małego Stanisława, charakteryzowanego jako: pacholę nadzwyczaj wątłe w dziecięcych latach. Troskliwy rodzic postanowił więc porzucić dotychczasową siedzibę (której pozostawiono jednak rolę centrum dóbr) i wybudować nową rezydencję. Jako lokalizację wybrano malowniczo położone wzgórze w Piotrkowicach. Założenie pałacowo-parkowe nazwano Tarnoskałą.
Tarnoskała jest rozwiązaniem – jak na polskie warunki – niezwykle nowatorskim, a nawet unikalnym. Po raz pierwszy w Polsce nastąpiło tu rozdzielenie funkcji mieszkalnej od administracyjno-gospodarczej. Rezydencja miała służyć wyłącznie celom mieszkalnym i rekreacyjnym, a więc w jej programie użytkowym występują tylko stajnie i wozownie. Zdaniem Andrzeja Grzybkowskiego charakter architektury Tarnoskały, choć będącego prostą pochodną barokowego „maison de plaisance"… pozwala mówić o prototypie późniejszej rezydencji willowej. Prototypie tylko, bowiem zamiast zasady jednoczłonowości założenia mamy jeszcze barokową wielobudynkowość.
Unikalność tranoskalskiej rezydencji polega na tym, że zamiast jednego pałacu tworzyły ja cztery odrębne piętrowe pawilony, powiązane ze sobą tylko kompozycyjnie. Ich roz-mieszczenie oparte jest na osi, na której umieszczono środki dwóch okręgów, rozsuwając je w taki sposób, aby wewnętrzne narożniki pawilonów tworzyły kwadrat. Przylegające do dwóch pawilonów (południowego i wschodniego) stajnie i wozownie mają plan oparty na łuku, wyprowadzonym ze środka jednego z wspomnianych okręgów. Dlaczego zaprojektowano cztery pawilony? Kto był autorem takiej koncepcji? Uważa się, ze pomysłodawcą był zapewne sam Joachim Tarnowski, zaś genezą kilku pawilonów, mogła być chęć zapewnienia osobnych obiektów dla poszczególnych członków rodziny.
Budowę Tarnoskały datuje się na rok 1778. Po śmierci Joachima dobra przeszły na własność jego syna, Stanisława. Wdowa po Stanisławie, znana z rozrzutności i chętnie zaciąganych długów, musiała oddać majątek wierzycielom. Wszystkich następnych właścicieli trudno wyliczyć.
Okolice Tarnoskały na Mapie Galicji Zachodniej z pocz. XIX w. Obrazek pochodzi z książki: Lisów, Maleszowa, Piotrkowice. Rodzinne strony Franciszki Krasińskiej.
Warto wspomnieć jednego z nich, Ludwika Jagniątkowskiego, lekarza, który „władając" Tarnoskałą w latach 1898-1917, założył w pałacu zakład wodoleczniczy oraz letnisko. Podczas I wojny światowej pawilony zdewastowało stacjonujące tu wojsko. Od roku 1921 stoją już zresztą tylko trzy pawilony. Po II wojnie światowej w pawilonach zlokalizowano szkołę, która czynna jest tu do dzisiaj. Wozownię adaptowano na salę gimnastyczną – i jest to chyba jedyna na świecie sala gimnastyczna, której dłuższe ściany nie są proste, tylko biegną po łuku. Klasycystyczną architekturą Tarnoskały przez wiele powojennych lat nikt się nie przejmował – choć był to pierwszy przykład takiej architektury w całej Małopolsce. Pawilony przebudowywano wewnątrz do woli, zmieniano kształt i wymiary otworów w elewacjach, likwidowano zabytkowy detal - a jako wątpliwą rekompensatę - dobudowano do wschodniego pawilonu mało estetyczny ganek.
"Ławka zakochanych" wykuta w pierwotnej skale zwanej Tarnoskała w ogrodzie pałacowym. Z tego miejsca widoczne byłyby, gdyby nie obecnie rosnące drzewa (dawniej szczyt wzniesienia był niezadrzewiony): Maleszowa na północy, Lisów na wschodzie i Piotrkowice na południu...
W tym miejscu przypomnieć pragnąłbym inną jeszcze hipotezę, iż podobnie jak Loreto w Piotrkowicach, lokację miasta Piotrkowice i budowę siedziby Tarnoskała - przypisać należałoby Stanisławowi Krasińskiemu, ojcu czterech swoich córek. Każdej posadził świerka w ogrodzie na zamku Maleszowa, każdej zbudował pawilon na szczycie wzgórza. Ze wspomianej ławki kamiennej - widać dobrze wszystkie rzeczy, które w swoim życiu ukochał: na zachód kościół w Lisowie z mauzoleum swoich Przodków, po lewej Piotrkowice, gdzie pochować polecił swoje ciało (serce odesłał do krypty w Lisowie), po prawej dom rodzinny - Maleszową. Gdy odwrócił na powrót głowę do rozwówcy - widzieć mógł cztery pawilony, dla czterech zamężnych córek.
Dziś tylko miłośnik zamków i pałaców tudzież przewodnik turystyczny prowadzi turystów w to miejsce...
