Dużo czy mało?
Powstają z inicjatywy różnych podmiotów i środowisk, są finansowane z przeróżnych źródeł. To nie tylko przedsięwzięcia miasta, ale także stowarzyszeń czy organizacji kombatanckich. Wiele z nich wybudowano za pieniądze zebrane wśród mieszkańców przez społeczne komitety budowy. Najwięcej kontrowersji, co chyba naturalne, budzą zwykle te, które powstają z inicjatywy władz, choć te pomysły często są finansowane przez prywatnych sponsorów, niekoniecznie z miejskiej kasy.
Ich symbolika jest zwykle czytelna i zrozumiała, ale zdarzają się obiekty, które zawsze będą nasuwać pytania: „o co tu chodzi?" i „dlaczego właśnie w tym miejscu?". Niewątpliwie, zarówno te bardziej, jak i mniej udane, skoro już stoją, współtworzą miejską przestrzeń i jej niepowtarzalny klimat.
Złośliwi na forach internetowych chętnie anonimowo negują kolejne inicjatywy i nazywają Kielce „miastem pomników". Nie brzmi to dobrze, cokolwiek „autor" miał na myśli... Czy te złośliwości są uzasadnione? Rzeźbiarz Arkadiusz Latos zwraca uwagę, że przede wszystkim nadużywamy słowa pomnik i często odnosimy go do rzeźby, małej architektury, małych form rzeźbiarskich. Tymczasem pomnik to coś, co ma służyć upamiętnieniu jakiegoś wydarzenia, osoby. Wywodzi się zresztą od staropolskiej formy „pomnieć", czyli „pamiętać". Z kolei rzeźba i mała architektura służą upiększeniu miasta i tworzeniu jego niepowtarzalnego klimatu.
– Bywam w różnych miejscach na świecie i w Polsce. Na przykład Wrocław, Poznań to miasta, które przyciągają klimatem. W mieście, które ma ambicje być miastem kultury, nie możemy narzekać, że takich obiektów jest za dużo. One oczywiście wpisują się w krajobraz pozytywnie lub negatywnie. Są miejsca, gdzie pomniki lub rzeźby według wielu osób nie powinny stanąć, a stoją. Czas pokaże, czy decyzje społeczeństwa były trafione – mówi rzeźbiarz.
Czasem są dylematy, czy usuwać coś, czy nie, zwłaszcza, gdy wiatr historii zawieje z innej strony. Tam, gdzie dziś stoi pomnik Armii Krajowej, wcześniej był usunięty pomnik upamiętniający żołnierzy radzieckich, a jeszcze wcześniej prawosławna cerkiew. – Mnie szkoda tych śladów przeszłości, na przykład tej cerkwi. Jesteśmy w gorącej wodzie kąpani, a czas powinien to wszystko zweryfikować. Potrzeba nam więcej dystansu, przyszłe pokolenia ocenią, czy rzeczywiście dany obiekt nie pasuje do tego miejsca. Jestem za tym, żeby tych rzeczy, które już stoją, nie usuwać, bo to znaki czasów, które minęły. To jest historia miasta. Dobrze, jeśli te znaki budzą emocje, albo zachwycają, albo przerażają – dodaje Arkadiusz Latos.
Historia upamiętniona
Najwięcej jest pomników upamiętniających historię i bohaterów. Te monumenty są nierozerwalną częścią tożsamości historycznej miasta. Dowodzą tego zwłaszcza losy dwóch, będące zwyczajowo miejscem patriotycznych uroczystości rocznicowych. To pomnik Czynu Legionowego (potocznie zwany pomnikiem Czwórki Legionowej) przed Wojewódzkim Domem Kultury oraz pomnik Niepodległości na placu przed dworcem PKP. Obydwa powstały przed II wojną światową. W czasie jej trwania zostały zniszczone, a następnie odbudowane, wiele lat po wojnie, z inicjatywy środowisk kombatanckich przy ogromnym zaangażowaniu organizacyjnym i finansowym społeczeństwa.
Pomnik Czynu Legionowego
Pomnik Czynu Legionowego – rozpoznawalny symbol Kielc, miasta tradycji legionowych. Jest bardzo charakterystyczny, to czterech strzelców Józefa Piłsudskiego. Odsłonięty pierwotnie tuż przed wojną, w 1938 roku, zniszczony w czasie działań wojennych. Udało się go odbudować dopiero w 1991 roku. Więcej tutaj.
Pomnik Niepodległości
W 1929 roku na placu przed dworcem PKP odsłonięto pomnik Niepodległości. Przedstawia on orła uwalniającego się z kajdan i wyrywającego do lotu. Został odbudowany dopiero w 2002 roku z inicjatywy środowisk kombatanckich. Więcej tutaj.
Pomnik Armii Krajowej
Zupełnie inna jest historia dość „młodego" pomnika Armii Krajowej wzniesionego w 2005 roku na skwerze Stefana Żeromskiego z inicjatywy kombatantów w miejscu, gdzie najpierw stała prawosławna cerkiew, a po II wojnie światowej – pomnik Wdzięczności. W samym środku rysuje się kształt jodły – to dla upamiętnienia kieleckiego okręgu Armii Krajowej „Jodła". Więcej tutaj.
Historia kieleckich Żydów
Pomnik Ofiar Pogromu
Jest kilka wyjątkowych pomników upamiętniających tragiczne losy kieleckich Żydów. W 60. rocznicę pogromu Kielcach przy ul. Piotrkowskiej odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary tego dramatu. To surowa bryła – biały mur w kształcie litery L, składający się z 42 kamiennych bloczków symbolizujących pomordowanych. Więcej tutaj.
Menora
Niedaleko, po drugiej stronie al. IX Wieków Kielc stoi Menora, pomnik upamiętniający likwidację kieleckiego getta. Koncepcja i sposób wkomponowania tego symbolu w przestrzeń zaskakują przechodnia. Wielki żydowski świecznik (menora) jakby zapada się w bruk. Ten pomnik odsłonięto w 2007 roku. Więcej tutaj.
Ławeczka Jana Karskiego
Pomnik upamiętniający związki miasta z historią Żydów mamy również przy ulicy Sienkiewicza. Na mostku nad Silnicą malowniczo wkomponowano ławeczkę z brązu, na której siedzi Jan Karski, emisariusz polityczny, odznaczony medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata. Ten obiekt świetnie wpisał się w główny deptak Kielc – mieszkańcy i turyści chętnie tutaj przysiadają oraz robią sobie zdjęcia. Niestety, Jan Karski od czasu do czasu kusi również złodziei, zbieraczy złomu, którzy nie raz odpiłowali mu laskę, na której jest wsparty. Więcej tutaj.
Kielce są z nich dumne
Na placu Moniuszki, przy samym początku ul. Sienkiewicza mamy pomnik autora „Trylogii". Ten imponujący monument odsłonięto w 2010 roku. Więcej tutaj.
Pomnik Henryka Sienkiewicza
Inne postacie związane z historią naszego regionu, upamiętnione na postumentach, to m. in. Stanisław Staszic i Stefan Żeromski w Parku Miejskim, Witold Gombrowicz przed wejściem do Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej przy ul. Ściegiennego czy Fryderyk Chopin przy ul. Staszica.
Coś, czego nie mają inni
Pomnik Milesa Davisa
Kielce doceniają również wybitnych artystów światowej sławy. W 2001 roku przy Kieleckim Centrum Kultury stanął pomnik jazzowego muzyka Milesa Davisa, grającego na trąbce. Ten monument powstał z inicjatywy kieleckich miłośników jazzu. Więcej tutaj.
Pomnik Homo Homini
Homo Homini – pomnik ku czci ofiar terroryzmu, postawiony po zamachu na WTC w Nowym Jorku z 11 września 2001 roku. Ciekawa koncepcja – dwa budynki przecięte samolotem i układające w symboliczną cyfrę 11. Więcej tutaj.
Aleja Sław
Unikatowym pomysłem w skali kraju jest aleja Sław na skwerze Szarych Szeregów. To obecnie prawie 50 popiersi wybitnych artystów, przegląd tego, co najlepsze w historii światowej kultury. Niektórzy zadają pytanie, dlaczego akurat w Kielcach? Inni odpowiadają, dlaczego nie? Więcej tutaj.
Pomnik Dzika
I jeszcze nie mniej kontrowersyjny pomnik Dzika przy placu Artystów. Przy nim nasuwa się z kolei pytanie: „gdzie, jeśli nie w Kielcach?", biorąc pod uwagę, że w stolicy Świętokrzyskiego „na początku był dzik" i jego kły, jak mówi legenda o powstaniu miasta. Można by się nawet zdziwić, że tak późno, bo dopiero w 2006 roku, mieszkańcy wpadli na pomysł upamiętnienia monumentem naszego „protoplasty", który w puszczy rządził tu przed nami. Ale z drugiej strony, czy rzeczywiście dla dzikiego zwierza o niezbyt subtelnej i zgrabnej posturze, wykutej w szarym piaskowcu, elegancki plac Artystów jest najlepszą lokalizacją? Zdania są podzielone i ten spór może pozostawmy bez werdyktu, bo, jak wiadomo, o gustach trudno dyskutować. Rozstrzygną potomni. Więcej tutaj.
Pomnik Pszczoły
Z kolei świętokrzyscy pszczelarze jako jedyni w Polsce postanowili oddać cześć pożytecznym pszczołom. Ich zasług dla ludzkości nikt najwyraźniej nie kwestionuje; ten pomnik im się po prostu należy, bo wzbudza uśmiech sympatii i mało kto docieka, po co i dlaczego. Jest zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Żeromskiego i Zagórskiej. Więcej tutaj.
Tablice Mojżeszowe
Kolejny niestandardowy pomysł to Tablice Mojżeszowe na Kadzielni, wkomponowane w skały, widoczne dla wjeżdżających do centrum miasta od strony ulicy Krakowskiej. To inicjatywa prezydenta Kielc Wojciecha Lubawskiego. Monumentalne, surowe tablice z betonu, ważące po kilka ton, miały wkomponować się skały Kadzielni i z daleka intrygować. Duże wyzwanie. Zamontowanie na stromej ścianie takich dwóch kolosów nie było zadaniem łatwym, ani od strony artystycznej, ani technicznej. Ciekawy pomysł, ale jego realizacja znów ma tyluż zwolenników, co przeciwników, jak widać z dyskusjach na forach internetowych. Z daleka, na tle skał, tablice nie wyglądają tak aż tak monumentalnie, ich symbolika nie dla wszystkich jest czytelna, niektórzy twierdzą wręcz, że ta ingerencja popsuła dzikie piękno rezerwatu. Może, jak mówi Arkadiusz Latos, Mojżeszowe Tablice potrzebują więcej czasu, żeby wtopić się w krajobraz i pokryć się patyną czasu, czy raczej w tym przypadku – porosnąć mchem… Ten pomysł również najlepiej osądzą przyszłe pokolenia, bez tych emocji, które towarzyszą współczesnym.
I co jeszcze?
Czy już wystarczy tych pomników? Zdaniem Arkadiusza Latosa ładnych form rzeźbiarskich w przestrzeni miejskiej nigdy nie jest za dużo. – Trzeba stawiać, ale mądrze. Pomniki, mała architektura, fontanny tworzą klimat. Inne miasta nie mają takich obaw. Ważne, żeby znaleźć coś, czego nie mają inni, co będzie charakterystyczne tylko dla nas. Z rozwagą, nie powtarzać. Kiedyś mówiłem o takiej wizji, żeby ulica Sienkiewicza, główny kielecki deptak, był miejscem, gdzie w nieoczekiwanych miejscach pojawiałyby się postacie z powieści pisarza. Jego pomnik już w tej chwili stoi i moim zdaniem jest jednym z ładniejszych w Kielcach.
Na przykład Bielsko-Biała świetnie wykorzystuje fakt, że mieściło się tam słynne Studio Filmów Rysunkowych, z którego wyszedł niezapomniany piesek Reksio czy Bolek i Lolek. Dziś, spacerując po mieście, natykamy się na te bajkowe postacie, które raz w roku obchodzą nawet swoje święto. Inny przykład to Stratford. Angielskie miasteczko, znane przede wszystkim jako miejsce urodzenia Szekspira, swoją strategię turystyczną zbudowało wokół tej właśnie postaci. Turyści z całego świata ściągają tu, żeby zwiedzić obiekty i miejsca związane z XVI-wiecznym dramaturgiem, ale na placach i uliczkach spotykają uwiecznionych na postumentach bohaterów jego dzieł, w towarzystwie których chętnie się fotografują. – Samym chlebem się nie żyje, coś musimy zostawić kolejnym pokoleniom – podsumowuje Arkadiusz Latos.
Joanna Majewska
Zdjęcia: Zbigniew Masternak
Przy pisaniu artykułu korzystałam z bazy kieleckich pomników i tablic na stronie internetowej Urzędu Miasta w Kielcach. Pełny przegląd obiektów tutaj.
