Miejsce niedostępne dla przybyszów z zewnątrz
Rytwiany od XVII wieku związane były z historią kamedułów - mnichów pustelników. W Eremie zwanym Pustelnią Złotego Lasu przez dwa wieki toczyło się ich ciche i ukryte życie klasztorne. Pustelnia położona jest w samym środku puszczy rytwiańskiej. Pierwotnie do kompleksu klasztornego prowadziły trzy bramy: pierwsza zwana bramą modlitwy, druga - ciszy i trzecia - samotności.
Przy ostatniej bramie, która pełniła też funkcję furty klasztornej, widniała tablica (zachowana także współcześnie) określająca, kto może ją przekroczyć. Napis informował o tym, że wstęp dla wszystkich wiernych, w tym głównie kobiet, przypadał tylko trzy razy w roku. Wejście możliwe było 25 marca w dniu odpustu Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, 19 czerwca z okazji wspomnienia liturgicznego św. Romualda, założyciela kamedułów oraz 15 sierpnia w dniu odpustu Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Jak podkreśla ks. Wiesław Kowalewski, dyrektor Pustelni, choć od pobytu kamedułów w Rytwianach minęło prawie 200 lat ich duch wypełnia to miejsce, a współczesny obiekt utrzymuje dawne zwyczaje.
- Nawiązując do tradycji również dziś, trzy razy w roku na terenie Pustelni organizujemy trzy główne imprezy plenerowe: Klasztorną Majówkę, Odpust Klasztorny i Leśną Aptekę. Wydarzenia te gromadzą wielu pielgrzymów i turystów. Nowością, którą szykujemy od tego roku w czerwcu jest pierwszy Europejski Festiwal Smaków Klasztornych. To wyjątkowy dwudniowy piknik łączący imprezę kulinarną z obecnością i charyzmatem osób duchownych - zapowiada ks. Wiesław Kowalewski.
Perła baroku i oaza ciszy
W centrum Pustelni znajduje się świątynia o prostej, surowej bryle oraz barokowym układzie architektonicznym. Zachowany w pierwotnym stanie kościół, to główna atrakcja turystyczna tego miejsca. Wnętrze świątyni jest bogato zdobione, jednak wzrok przyciągają puste przestrzenie na ścianach. Według tradycji miejsca te przygotowano pod malowidła, które miał wykonać artysta-malarz, będący jednym z mnichów, który jednak nie dokończył swego dzieła.
- Rytwiany to takie miejsce, którego osoba zawodowo związana z dziedziną konserwacji zabytków czy historią sztuki, nie może nie znać. Jest to pewien wzorzec, co potwierdza na przykład prof. Adam Miłobędzki, wieloletni pracownik naukowy Politechniki Warszewskiej, który w swoich podręcznikach akademickich opisuje, że kościół w Rytwianach jest wzorcowym założeniem sztuki baroku w Europie - podkreśla ks. Kowalewski.
Rytwiański kościół to obiekt zainteresowania wielu turystów, pasjonatów sztuki, naukowców, architektów, a także studentów kierunków artystycznych. - Ostatnio gościli u nas członkowie Stowarzyszenia Architektów Polskich, przy okazji okazało się, że wielu z tych architektów ma naukowy wkład w to miejsce, bo przed laty prowadzili badania czy prace na temat tutejszego kościoła. Takich gości mamy tu sporo. Często też wykładowcy z rónych uczelni decydują się na prowadzenie tu zajęć ze studentami - opowiada ks. Kowalewski.
Pustelnia to także Centrum Terapeutyczne SPeS posiadające ofertę leczniczą i wypoczynkową m.in. dla osób zagrożonych skutkami rozwijającej się cywilizacji. Dla chętnych opracowywany jest indywidualny program terapeutyczny.
Do dyspozycji turystów i osób pragnących wyciszenia oddane są dwa eremy i dwa skrzydła klasztoru. Skorzystać można z pokoi gościnnych oraz refektarza z nowoczesnym zapleczem kuchennym, serwującym tradycyjne i ekologiczne potrawy przygotowane wg receptur z europejskiego szlaku kamedulskiego.
Miejsce to skupia także regionalne środowisko artystyczne. Swoją obecność w Pustelni zaznaczyli odwiedzający ją malarze i rysownicy. Ściany refektarza i innych pomieszczeń wypełnione są obrazami. Prace wyeksponowane są również na wystawach czasowych.
- Z roku na rok obrazów jest coraz więcej. Trzy, cztery razy w roku odbywają się tu plenery malarskie organizowane przez Świętokrzyskich Artystów Plastyków. Przyjeżdżają osoby z całej Polski, jednak większość to artyści z regionu. Po każdym plenerze pozostawiają po sobie minimum 30 prac. Mamy dużo pomieszczeń, więc systematycznie je ozdabiamy - mówi ks. Kowalewski. Zdarza się też, że ktoś przyjedzie i spodoba mu się jakiś obraz, wówczas możemy sprawić mu radość i go sprzedać - dodaje.
Niewielka sala na piętrze kościoła
Klasztorny kompleks nawiązuje nie tylko do kamedulskiej przeszłości lecz również do historii polskiego filmu. Od niedawna mieści się tam muzeum poświęcone serialowi "Czarne Chmury", który przed laty zdobył dużą popularność. Do muzeum prowadzi droga z lewej strony kościoła.
- Dwa odcinki serialu nakręcone zostały w Rytwianach w 1973 roku. We wrześniu ubiegłego roku świętowaliśmy 40-lecie powstawania filmu. Na benefis przyjechało wielu aktorów i twórców związanych z produkcją. To spotkanie pozwoliło na wyposażenie muzeum w pamiątki i rekwizyty filmowe. Dziś podziwiamy oryginalne wnętrza, pozostałe po filmie eksponaty, fotosy i rekwizyty oraz wiele pamiątek, można oglądać figury głównych bohaterów oraz replikę czarnego powozu Poczty Elektorskiej - mówi ks. Kowalewski.
W poszukiwaniu zielarskiej tradycji
Klasztorny kompleks to także ogrody, które z jednej strony zapewniają doskonałą przestrzeń wypoczynkową, a z drugiej dostarczają do kuchni ekologiczne owoce i warzywa, a także kwiaty i zioła, których uprawa sięga początków funkcjonowania Pustelni.
- Właściwe kameduli zostali sprowadzeni do Rytwian po to, aby otoczyć opieką leczniczą okoliczną ludność, takie było życzenie fundatora Jana Tęczyńskiego. Kameduli od wieków hodowali zioła, znali tajniki ich mieszania i przechowywania. Dzisiejsza restauracja mieści się przecież w byłej aptece. Rytwiany mają ogromną tradycję zielarską, jednak prawie nieznaną - opowiada ksiądz. Przymierzamy się do przeprowadzenia specjalnych badań gruntu, pod kontem dawnych upraw. Naukowcy są w stanie zbadać, jakie rośliny były uprawiane w ogrodach klasztornych nawet 200 lat temu. Badania te są jednak bardzo kosztowne - zaznacza ks. Kowalewski.
Źródeł tradycji zielarskiej dyrektor Pustelni chce szukać również u kamedułów na świecie. - We Włoszech w pustelni położonej w pobliżu miejscowości Bardolino, obok Werony, w tamtejszej bibliotece znajdują się księgi zawierające pełną wiedzę na temat klasztoru i kościła rytwiańskiego. Tam jest wszystko dokładnie opisane, również na temat upraw tutejszego ogrodu. Kameduli przez wielki trudnili się uprawą ziół w Rytwianach. Tradycja ta została zapomniana, dlatego trzeba jej szukać. Chcemy wypromować zioła z Pustelni, to wzmocniłoby naszą markę - podkreśla ks. Kowalewski.
Współczesną świetność mocno zniszczonych zabudowań Pusteni, przywrócił remont oraz prace związane zagospodarowaniem jej otoczenia, któe rozpoczęły się w roku 2007. Plan odrestaurowania zrealizowano przy pomocy środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Monika Warelis
Fot: Pustelnia Złotego Lasu w Rytwianach, Monika Warelis, Dariusz Kalina
