Województwo świętokrzyskie jest jednym z wiodących w wydobyciu surowców mineralnych.

Surowce mineralne

Duże urozmaicenie budowy geologicznej i różnorodność skał występujących często na powierzchni terenu sprawiają, że województwo świętokrzyskie jest jednym z trzech głównych w kraju regionów wydobycia surowców mineralnych, zwłaszcza surowców skalnych.

Działalność górnicza była tu już prowadzona w czasach prehistorycznych. W neolicie, w Krzemionkach Opatowskich koło Ostrowca Świętokrzyskiego działała jedna z największych w Europie kopalń krzemienia, występującego w wapieniach górnej jury. Rudy żelaza znajdujące się w skałach dewonu, triasu i jury wykorzystywane były przez starożytne i średniowieczne świętokrzyskie hutnictwo dymarkowe.

Największą podziemną kopalnię rudy żelaza z czasów rzymskich odkryto w Rudkach koło Nowej Słupi. Eksploatacja rud żelaza zajmowała duże obszary w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic i Końskich. Przedmiotem eksploatacji były głównie syderyty i hematyty. W okresie XIV- XVIII wieku istniał na terenie województwa świętokrzyskiego ważny ośrodek eksploatacji rud miedzi, cynku, ołowiu i srebra.
Centrum regionalnej eksploatacji były Chęciny, a do głównych ośrodków wydobycia należały Kielce, Miedzianka, Miedziana Góra. Eksploatowane tu były złoża żyłowe występujące w obrębie skał węglanowych wieku środkowo- i górnodewońskiego.

Od wielu wieków na terenie województwa eksploatowane były również surowce skalne jako materiał budowlany i dekoracyjny. Wykorzystywano do tego celu głównie wapienie dewońskie, permskie i jurajskie (przyjmujące poler - tzw. marmury świętokrzyskie) oraz trzeciorzędowe (kamień pińczowski) i opoki kredowe, a także piaskowce triasowe (czerwone) i jurajskie (białe).

Najstarsze elementy budowlane z wapienia pińczowskiego znane są z X wieku z Wiślicy. Symbolem górnictwa świętokrzyskiego stała się również ustawiona w Warszawie w 1643 r. kolumna króla Zygmunta III Wazy, wykonana pierwotnie ze zlepieńca permskiego, pochodzącego z rejonu Czerwonej Góry koło Kielc.
Obecnie górnictwo rud ma znaczenie tylko historyczne. Do czasów współczesnych zachowały się m.in. liczne stanowiska wytopu rud, stare zroby górnicze z okresów późniejszych, a także XVII-wieczne rzeźby wykute w bryłach galeny, w tym św. Barbary patronki górników.
Współcześnie kontynuowane jest tylko górnictwo surowców skalnych jako materiałów budowlanych (znacznie przetworzonych), rzadziej o charakterze dekoracyjnym.

Główne znaczenie surowcowe wśród surowców skalnych na terenie województwa mają obecnie kopaliny węglanowe: wapienie, dolomity i margle. Ich zasoby geologiczne wynoszą ponad 7,0 mld ton, tj. około 82% udokumentowanych w województwie zasobów surowców skalnych.
Najstarsze z nich, wapienie i dolomity dewońskie występują w okolicach Kielc, Sitkówki, Chęcin, Miedzianki, Łagowa, Opatowa i Iwanisk. Wapienie górnojurajskie występują w rejonie Morawicy, Małogoszcza, Krasocina, Chmielnika, Ostrowca Świętokrzyskiego i Ożarowa. Natomiast trzeciorzędowe wapienie lekkie występują w okolicach Pińczowa, Buska, Szydłowa i Staszowa.

Wapienie, dolomity i margle, dzięki dobrym własnościom chemicznym i fizycznym, są wszechstronnym surowcem dla wielu gałęzi przemysłu. Jednakże największe znaczenie gospodarcze mają jako surowiec dla przemysłu wapienniczego, cementowego oraz do produkcji kruszyw łamanych budowlanych i drogowych.
Z terenu województwa świętokrzyskiego pochodzi ponad połowa krajowej produkcji surowców dla przemysłu wapienniczego, około 30% surowców przemysłu cementowego i 65% produkcji łamanych kruszyw ze skał węglanowych. Surowce węglanowe znajdują również zastosowanie w przemyśle spożywczym, hutniczym, chemicznym oraz wykorzystywane są do wyrobu mączki bitumicznej, wapniaka rolniczego i mączki pastewnej.

Wapienie dewońskie i jurajskie oraz permskie zlepieńce wapienne, o charakterze blocznym, stanowią także znaczną bazę zasobową do produkcji płyt okładzinowych i innych elementów budowlanych oraz galanterii kamieniarskiej.
Dzięki własnościom przyjmowania poleru, urozmaiconej kolorystyce i obecności skamieniałości cechują się dużymi walorami dekoracyjnymi i są cenione jako „marmury świętokrzyskie". Trzeciorzędowe wapienie pińczowskie mają, natomiast, zastosowanie do produkcji płyt i kształtek budowlanych oraz jako kamień łamany i materiał rzeźbiarski.

Ważną pozycję w bilansie zasobów kopalin skalnych województwa zajmują gipsy. Występują w rejonie nadnidziańskim, który ze względu na wielkość zasobów i dogodne warunki eksploatacji uznawany jest za najbogatszy obszar gipsonośny Polski i Europy.  Z rejonu doliny Nidy pochodzi ponad 80% wydobycia gipsów w Polsce.
Kolejną grupę kopalin skalnych województwa stanowią piaskowce kwarcytowe (kambryjskie i dewońskie) oraz piaskowce triasowe i jurajskie.
Piaskowce kwarcytowe mają zastosowanie w hutnictwie jako surowiec do wyrobów ogniotrwałych i żelazostopów oraz jako doskonały surowiec do produkcji kruszyw łamanych dla drogownictwa i kolejnictwa. Znaczenie ich podnosi fakt, że poza rejonem kieleckim kwarcyty ogniotrwałe nie są w Polsce eksploatowane. Czynnikiem ujemnym jest natomiast to, że występują na terenach dużych kompleksów leśnych, co znacznie obniża dalsze możliwości ich zagospodarowania.
Piaskowce triasowe (czerwone), eksploatowane w kilku złożach, wykorzystywane są do produkcji blocznych elementów budowlanych oraz okładzin pieców hutniczych i wanien kwasoodpornych. Piaskowce jurajskie (białe) nadają się, natomiast, do wyrobu elementów budowlanych oraz jako materiał rzeźbiarski.

Duże zasoby i znaczenie wśród surowców skalnych na terenie województwa mają również kopaliny ilaste. Należą do nich w głównej mierze iły trzeciorzędowe (krakowieckie), eksploatowane dla potrzeb miejscowych cegielni, ale także iły, iłowce i mułowce triasowe i jurajskie jako surowiec do ceramiki kamionkowej.
Te ostatnie, ze względu na niezbyt korzystne warunki geologiczno-górnicze, eksploatowane są tylko w jednym złożu.

W ostatnich latach na terenie gmin Mniów, Radoszyce i Smyków udokumentowane zostały 4 złoża triasowych iłowców i mułowców o doskonałych parametrach jakościowych, kwalifikujących je, jako odpowiedni surowiec do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej takich jak cegła klinkierowa, dachówki, płytki elewacyjne oraz wyroby ceramiczne użytku domowego.
Przewiduje się, że w rejonie ww. gmin istnieje możliwość udokumentowania kolejnych złóż tego typu surowców, a w efekcie możliwość rozwoju na tym terenie przemysłu ceramicznego.
W grupie surowców chemicznych najważniejsze na terenie województwa są złoża siarki rodzimej. Występują w południowo-wschodniej części województwa, w obrębie zapadliska przedkarpackiego. Obecnie eksploatowane jest tylko jedno złoże tej kopaliny, z którego pochodzi jednak ponad 97% krajowego wydobycia siarki.

Pozostałe złoża surowców chemicznych występujących na terenie województwa, takie jak ziemia krzemionkowa, fosforyty, baryt i surowce ilaste do produkcji farb mineralnych, są z reguły małe i posiadają niewielkie zasoby. Obecnie surowce te nie są eksploatowane.

Wody podziemne

Występowanie  wód podziemnych uzależnione jest od budowy geologicznej, tj. od wykształcenia litologicznego i zaangażowania tektonicznego warstw skalnych, zjawisk krasowych w skałach węglanowych, morfologii terenu, rozmieszczenia i gęstości sieci rzecznej oraz od wielkości opadów atmosferycznych. Duża zmienność tych czynników na terenie województwa świętokrzyskiego sprawia, że występują tu bardzo duże różnice w zasobności i możliwościach wykorzystania wód podziemnych. Obok obszarów zasobnych w wody podziemne występują również tereny praktycznie bezwodne.

W środkowej części województwa, w obrębie trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich, podstawowymi utworami wodonośnymi są wapienie środkowego i górnego dewonu. Wody szczelinowego i szczelinowo-krasowego poziomu dewońskiego cechują się dobrą jakością i nie wymagają uzdatniania. Studnie ujmujące wodę z tego poziomu osiągają znaczne wydajności rzędu ca 100-200 m3/h. Wody poziomu dewońskiego stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę Kielc, Opatowa, Bodzentyna i Łagowa.

Na znacznej przestrzeni w tym obszarze występują również utwory starszego paleozoiku (kambru, ordowiku, syluru, dewonu dolnego i karbonu), wykształcone w postaci osadów ilasto-mułowcowo-piaskowcowych. Utwory te są praktycznie bezwodne. Niewielkie ilości wody można tu ująć jedynie studniami kopanymi ze stropowych partii rumoszowych oraz ze źródeł o charakterze szczelinowym.

W północnej części województwa, w obszarze mezozoicznego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich, warunki hydrogeologiczne są również bardzo zmienne. Stosunkowo dobre własności, jako zbiorniki wód podziemnych mają piaskowce dolnego triasu i dolnej jury oraz wapienie środkowego triasu i górnej jury.
Utwory te cechują się średnią wodonośnością, a wydajności studni wahają się od kilku do 100 m3/h. Z utworów triasu dolnego i środkowego ujmowana jest woda m.in. dla części Kielc (z ujęcia  Zagnańsk) oraz woda dla Skarżyska i Suchedniowa. Z utworów jury dolnej zaopatrywane są m.in. Końskie, a z wapieni jury górnej Starachowice, Ostrowiec Św., Ćmielów, część Ożarowa i Sandomierz (ujęcie z rejonu Romanówki). Natomiast bezwodne w tym rejonie są ilasto-mułowcowe utwory triasu górnego.

W południowo-zachodniej części województwa - w Niecce Nidy na obszarze występowania margli i opok górnej kredy, warunki hydrogeologiczne są najbardziej ustabilizowane. Na ogół nie ma tu problemów z pozyskaniem wód podziemnych. Utwory węglanowe w tym rejonie cechują się średnią wodonośnością, a wydajności studni osiągają tu 100 m3/h. Z utworów tych zaopatrywane są Włoszczowa, Sędziszów i Jędrzejów.

Najmniej korzystne warunki hydrogeologiczne i najmniejsze zasoby wód podziemnych występują w południowo-wschodniej części województwa, na obszarze Zapadliska Przedkarpackiego. Tylko w trzeciorzędowych wapieniach litotamniowych, głównie w północnej, brzeżnej części Zapadliska, występują wody podziemne o charakterze użytkowym. Wody tego poziomu są wykorzystywane dla zaopatrzenia w wodę Staszowa, Osieka i Połańca (ujęcie Wiązownica) oraz Buska Zdroju i Chmielnika.
Wody podziemne z trzeciorzędowych warstw gipsowych, jak też z podścielających gipsy utworów węglanowych kredy i jury wykazują dużą mineralizację. Zawierają duże ilości siarczanów i chlorków, czasem siarkowodór i nie nadają się do picia i potrzeb gospodarczych.
Zmineralizowane wody Zapadliska Przedkarpackiego w rejonie Buska Zdroju i Solca Zdroju są wykorzystywane, jako wody lecznicze.

Praktycznie bezwodne są, natomiast, występujące na terenie Zapadliska trzeciorzędowe iły krakowieckie. Budują znaczne obszary południowo-wschodniej części województwa. Występuje tu duży deficyt wody pitnej.
Mimo znacznych obszarów bezwodnych, zasoby wód podziemnych na terenie województwa świętokrzyskiego są dość duże, a wody cechują się wysoką jakością. Zdecydowana większość wód podziemnych nadaje się bezpośrednio lub po prostym uzdatnieniu do wykorzystania dla potrzeb zaopatrzenia ludności w wodę pitną i na potrzeby gospodarcze. Stąd też wody podziemne na terenie województwa świętokrzyskiego są podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę ludności i przemysłu. Szacunkowe zasoby wód podziemnych województwa świętokrzyskiego wynoszą około 79 500 m3/h. Stan udokumentowanych zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych wynosi ponad 59 500 m3/h.

W granicach województwa świętokrzyskiego znajduje się w całości lub w części 16 głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). Zbiorniki te mają bardzo duże znaczenie dla zaopatrzenia ludności w wodę, zwłaszcza aglomeracji miejskich, stąd też wymagają szczególnej ochrony. Łączna ich powierzchnia wynosi 4 510 km2, a zasoby dyspozycyjne szacuje się na 29 780 m3/h. Pozostałe poziomy użytkowe na terenie województwa zajmują powierzchnię 3 241 km2, a obszary bezwodne powierzchnię 3 940 km2.