Jesteś tutaj:
 

Trasy tematyczne

Zapraszamy na szlaki tematyczne województwa świętokrzyskiego

Prawie sto lat temu w jednym z pierwszych przewodników turystycznych po Górach Świętokrzyskich, jego autor, Aleksander Janowski pisał: „Lato w Kielcach prawdziwie przyjemnie spędzić można. Żadne z miast Królestwa nie ma tak pięknych i malowniczych okolic". Lepszej rekomendacji chyba nie trzeba. Oprócz pięknych krajobrazów ziemia świętokrzyska posiada wiele ciekawych miejsc i budowli. Zapraszamy!

1. Szlak zabytków techniki wiodący trasą o długości około 150 km: Stara Kuźnica - Końskie - Maleniec - Sielpia Wielka - Bobrza - Samsonów - Skarżysko-Kamienna - Starachowice - Brody - Nietulisko.

Takiego nagromadzenia zabytków techniki próżno szukać w innym zakątku Polski. Są one pozostałością Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, większość zachowana w bardzo dobrym stanie. Szlak staje się coraz popularniejszy wśród turystów, którzy są zwolennikami turystyki tematycznej, pozwalającej na zdobycie wyczerpujących informacji z określonej dziedziny.

- Stara Kuźnica - nad rzeką Młynkowską znajduje się jedyna w Polsce, zachowana w pierwotnej postaci, kuźnia mechaniczna z miechami i młotem napędzanym przez koło wodne. Młot naciskowy z początku XIX wieku należy do typu, jaki został sprowadzony do Polski na przełomie XVII i XVIII wieku, ogromny, uderzający blisko 60 razy na minutę w olbrzymie kowadło - robi piorunujące wrażenie. Tuż przy drewnianym budynku kuźnicy zlokalizowane jest urządzenie spiętrzające wodę i wprawiające w ruch młot i miechy.   

Obiekt udostępniony dla turystów od wtorku do niedzieli.

- Sielpia Wielka - to nie tylko miejscowość wypoczynkowa położona na rzeką Czarną Konecką i spiętrzonym na niej 60 -hektarowym zalewem, ale to także punkt na szlaku zabytków techniki, efektowny i merytorycznie wartościowy. 

W XIX wieku znana była z zupełnie innych funkcji, działał tutaj jeden z największych zakładów przemysłowych Zagłębia Staropolskiego. 10 marca 1943 roku uznany został za zabytek sztuki inżynierskiej, był pierwszym w Polsce prawnie chronionym zabytkiem techniki. Obecnie w dawnych budynkach walcowni i pudlingarni mieści się Muzeum Zagłębia Staroplskiego, w którym zobaczyć można imponujących rozmiarów metalowe koło napędowe oraz wiele unikatowych maszyn. Ponadto zachowały się: dawne osiedle fabryczne, hale produkcyjne i efektowne ujęcie wody - groble, upusty, kanały.

    Obiekt udostępniany jest od wtorku do niedzieli w godz 9.00-12.00, 13.00 - 17.00

W zabytkowych halach fabrycznych zgromadzono wiele cennych eksponatów


- Maleniec - Zabytkowy Zakład Hutniczy, którego początki sięgają XVIII wieku.

W tych trzech miejscowościach, w lipcu organizowany jest Festiwal Technologiczno-Turystyczny „Kuźnice Koneckie". Można wtedy obejrzeć pracujące w nich koła wodne napędzające maszyny i urządzenia.

- Bobrza - to właśnie tutaj w 1598 roku zbudowano pierwszy na ziemiach polskich Wielki Piec, w 1824 roku rozpoczęto budowę Zakładu Wielkopiecowego, wzniesiono wówczas potężne mury oporowe, które zadziwiały rozmiarami. Wymiary to -  500 m długości, 5 m szerokości, a miejscami dochodziły do 15 m wysokości. Dalszą rozbudowę zakładu przerwała powódź i wybuch powstania listopadowego. Obecnie można podziwiać skromne pozostałości Zakładu Wielkopiecowego. Istnieje koncepcja zagospodarowania turstycznego tego terenu, mają się tam znaleźć nie tylko tereny rekreacyjne, ale także muzeum zakładu.

Obiekt dostepny przez całą dobę.

- Samsonów - historia produkcji żelaza rozpoczyna się tutaj w drugiej połowie XVI wieku, później zakład był wielokrotnie przebudowywany przez kolejnych właścicieli, produkowano tu armaty, kule i białą broń. Do dziś podziwiać można ruiny Zakładu Wielkopiecowego czyli "Huty Józefa". Została ona wybudowana w latach 1818-1823 dzięki zabiegom Stanisława Staszica. Na ówczesne czasy bardzo nowoczesna huta była w stanie wyprodukować 800 ton surówki rocznie. Wszystko zniweczył jednak pożar w 1866 roku. Obecnie oglądamy w części centralnej Wielki Piec, nad którym góruje wieża gichtociągowa, z której zasypywano wsad.

    Obiekt dostępny przez całą dobę.


W ruinach huty możemy podziwiać Wielki Piec hutniczy z 1598 r.

- Skarżysko-Rejów - pozostałości zakładu przemysłowego z pierwszej połowy XIX wieku. W budynku zawiadowcy dawnej huty „Rejów" mieści się obecnie Muzeum im. Orła Białego. Najbardziej imponująco prezentuje się duża, plenerowa wystawa militariów(więcej na ten temat w module Kultura).

    Obiekt dostępny codziennie.

Ekspozycja plenerowa ciężkiego sprzętu i uzbrojenia


- Starachowice - Muzeum Przyrody i Techniki Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Zakładzie Wielkopiecowym z 1899 roku. To placówka wyjątkowa pod względem różnorodności zbiorów, jednak jej najcenniejszym elementem jest Zespół Wielkopiecowy z pierwszej połowy XIX wieku. Jest to jednocześnie najlepiej zachowany kompleks zakładów hutnictwa żelaza w Europie. Obecnie podczas przygotwania do gruntownej rewitalizacji. Na pozostałą część ekspozycji muzealnej składają się między innymi: zabytki techniki samochodowej i zbrojeniowej Zakładów Starachowickich ( w tym "Papa Mobile" zrekonstruowany samochód, którym przemieszczał sie podczas swojej pielgrzymki po kraju papież - Jan Paweł II). Jest tu między innymi pierwszy samochód ciężarowy wyprodukowany w Starachowicach - star 20. Muzeum prezentuje także bogate zbiory paleontologiczne, między innymi tropy dinozaurów z okresu jurajskiego. Obejrzeć tu można jedną z największych na świecie maszyn parowych, która trafiła do Starachowic z Powszechnej Wystawy Przemysłowej w Paryżu w 1889 roku.

    Obiekt czynny codziennie, opócz poniedziałków.

- Brody - monumentalny, kamienny przelew z dawnej zapory na rzece Kamiennej.

    Obiekt dostępny całą dobę.

- Nietulisko - klasycystyczne ruiny walcowni zbudowanej w latach 1834-45. Ich największą atrakcją jest doskonale zachowany układ systemu nawadniającego byłej fabryki. Wokół atrakcyjne tereny rekreacyjne.

    Obiekt dostępny całą dobę.

2. Szlak budowli obronnych wiodący trasą: Sandomierz - Lipnik - Klimontów - Ujazd - Iwaniska - Staszów - Szydłów - Chmielnik - Jędrzejów - Sobków - Chęciny - Kielce - Bodzentyn, ok. 200 km.


 To szlak dla osób mających wyobraźnię, choć na trasie w większości świetnie zachowane ruiny, to jeśli się dobrze wsłuchać można usłyszeć szczęk oręża na dziedzińcu zamku w Ujeździe, zobaczyć Białą Damę w Chęcinach, czy poczuć zapach potraw dostępnych dla szlacheckiego podniebienia w Sobkowie.

- Sandomierz - z dawnych obwarowań miejskich wzniesionych z fundacji Kazimierza Wielkiego przetrwały fragmenty murów miejskich wraz z Bramą Opatowską, z urządzonego tu tarsu roztacza się widok na malowniczą okolicę. Z tej samej fundacji pochodzi zamek, rozbudowany w okresie renesansu. Obecnie mieści się tu Muzeum Okręgowe, w którym znajdują się bogate zbiory archeologiczne, etnograficzne, rzemiosła arystycznego, malarstwa. Na uwagę zasługuje pomieszczenie zwane "kuchnią królewską", tutaj kiedyś pieczono zwierzynę.


Zamek znajdował się na głównym, królewskim szlaku komunikacyjnym

- Ujazd - ruiny zamku z połowy XVII wieku. Budynek miał w sobie coś z symbolu: cztery wieże miały wyobrażać kwartały, pokoi było tyle ile tygodni w roku, sal ile miesięcy, a okien ile dni w roku. Stanowi przykład typowego pałacu fortecy. Nazwę swą zawdzięcza okazałym, umieszczonym na bramie wjazdowej kamiennym płaskorzeźbom - symbol wiary katolickiej (Krzyż) i rodzinny herb (Topór). Ograbiony przez Szwedów i spustoszony przez Konfederatów Barskich został opuszczony w 1770 roku. Obecnie zabezpieczony jest w formie trwałej ruiny. Mimo zniszczeń jest to wybitne dzieło budownictwa europejskiego.
 


Zamek Krzyżtopór to model wczesnobarokowej twierdzy, bardziej reprezentacyjnej, niż obronnej

 
- Szydłów - pozostałości zamku i murów obronnych wzniesionych przez Kazimierza Wielkiego. To jedyne, nie tylko w województwie, ale także w środkowej Polsce miejsce z tak znakomicie zachowanymi murami miejskimi i średniowiecznym układem urbanistycznym. Mury obronne zachowały się na długości 680 m wraz z bramami. Do założenia miasta wybrano usytułowany nad głębokimi jarami i wąwozami cypel, który odcięto od wzgórza głęboką, suchą fosą. Pozostałości układu architektonicznego do dzisiaj robią wrażenie. W osadzie na uwagę zasługują gotycki kościół i renesansowa synagoga.
 


Mury obronne

- Sobków - fortalicja z 1563 roku. Położona nad rzeką Nidą, obszar o powierzchni ponad 1 ha. Na narożach wzniesiono pięcioboczne baszty o dwóch kondygnacjach, z których do dziś zachowały się trzy. Ich dolne partie posiadają otwory strzelnicze, zaś górne, zachowane  XVI - wieczne obramienia okien. Fortalicja jest dziś unikatowym przykładem zabezpieczenia XVI - wiecznej posiadłości szlacheckiej. Obecnie mieszczą się tu między innymi pokoje noclegowe i restauracja. 

- Chęciny - ruiny zamku wzniesionego około 1300 roku. To jedyna w tych okolicach budowla typu górskiego. Jej mury obronne w swym zarysie dopasowane są do kształtu Góry Zamkowej na której są posadowione. Część górną - ograniczoną dwoma okrągłymi wieżami wzniesiono w ok 1300 roku., a dolną z czworoboczną basztą w XV w. Odbywały się tu liczne zajazdy i spotkania szlacheckie, zamek odwiedzały (nie zawsze zgodnie ze swoją wolą) królowe. Po utracie niepodległości w 1795 roku zamek opustoszał i popadł w ruinę. Ruiny są  widoczne z daleka, leżą w pobliżu trasy E77 Kraków - Warszawa. Wieczorową porą, w letnim sezonie turystycznym, po murach ruin spaceruje „Biała Dama".

- Bodzentyn - ruiny zamku biskupów krakowskich. Zamek wzniesiony został w 1365 roku, jego fundatorem był biskup Florian z Mokrska, po wzniesieniu zamku otoczył także miasto murami obronnymi. Budowla ma lata świetności już za sobą, dziś jest trwałą ruiną.

 

3. Szlak architektury drewnianej: Gliniany - Ruda Kościelna - Opatów - Łoniów - Niekrasów - Zborówek - Busko Zdrój - Chotelek Zielony - Chmielnik - Jędrzejów - Mnichów - Nagłowice - Kossów, ok. 210 km.

- Gliniany - kościół pw. św. Wojciecha zbudowany w 1595 roku. Według Jana Długosza drewniany kościół do Glinian został przeniesiony z Potoka. Kościół posiada trzy ołtarze w stylu renesansowym. W wielkim ołtarzu obraz świętego Wojciecha. Ołtarze boczne są dedykowane Matce Bożej i świętej Annie. W ciągu wieków kościół był wiele razy restaurowany. Obok drewniana dzwonnica, nie użytkowana.


Początkowo renesansowy kościół został przebudowany na przełomie XVII/XVIII wieku w stylu barokowym

- Ruda Kościelna - kościół pw. Zaślubin NMP wzniesiony w 1776 roku.

- Niekrasów - kościół parafialny pw. Nawiedzenia NMP, dokumenty parafialne podają, że ten obecny znajduje się tu od 1661 roku. Sama erekcja parafii nastąpiła za Bolesława Krzywoustego około 1121 r. Niezwykłej urody kościół modrzewiowy, pokryty gontem. Na tęczy Chrystus Pan na krzyżu. W ołtarzu głównym obraz Najświętszej Marii Panny "elegantis picturea", jednak ośrodkiem kultu, o bardzo długiej tradycji, jest obraz malowany na płótnie, prawdopodobnie szkoły włoskiej. Pochodzący z XVII- XVIII w. Obraz piękny i czczony przez parafian. Dowodem Kultu Matki Boskiej Niekrasowskiej były liczne wota, datowane od połowy XVIII wieku, które zostały skradzione po włamaniu się do kościoła w 1975.

- Zborówek - kościół pw. św. Idziego, najstarszy, z pewnym datowaniem, drewniany kościół w Polsce. Jan Długosz w swoich "Rocznikach " pisał, że w 1086 roku król Władysław Herman został ojcem długo wyczekiwanego syna, narodziny poprzedziła pielgrzymka do miejsca kultu św. Idziego we Francji, w podziękowaniu za otrzymaną łaskę król i rycerze zbudowali wiele kościołów pod wezwaniem tego świętego, w tym także kościół w Zborówku. Tyle Długosz. W kościele do dzisiaj zachowała się belka tęczowa z datą 1495 rok, uważa się ją za datę powstania świątyni. To kościół drewniany, stanowiący dzisiaj prezbiterium nowej, wybudowanej obok świątyni. Do dziś zachował się tu jednak bardzo cenny poźnogotycki krucyfiks i współczesny mu tryptyk z wizerunkiem świ. Mikołaja (drugi patron) prawdopodnie przywiezione tutaj z jednej z wawelskich kaplic.

- Chotelek Zielony - niewielki kościółek pw. św. Stanisława Biskupa, zbudowany w roku 1527. Wewnątrz kościółka zachowały się niektóre elementy z jego pierwotnego wystroju i wyposażenia. Na szczególną uwagę zasługuje gotycka kropielnica i późnorenesansowa ambona. Zachwyca strop belkowy z zachowaną renesansową polichromią przedstawiającą kasetony z rozetami. Kościół z zewnątrz także prezentuje się bardzo ładnie, wzniesiony na planie prostokąta, dwuspadowy dach z drewna modrzewiowego kryty jest gontem, w środkowej części kalenicy mieści się ażurowa, kryta miedzianą blachą wieżyczka z sygnaturką.

- Mnichów - brak jest dokładnej daty budowy kościoła pw. św. Szczepana, przyjmuje się, że zbudowany został w połowie XVIII wieku. To z pewnością jeden z najcenniejszych zabytków drewnianej sztuki sakralnej. Świątynię wyróżnia ośmioboczna kopuła zakończona wieżyczką z cebulastym chełmem. Ściany i sufit są z drzewa modrzewiowego, a liczne rzeźby i dekoracje z drzewa lipowego. Jedynymi elementami kamiennymi są krucyfiks i kropielnica. Kolejne drewniane arcydzieło, które zawsze wzbudza zachwyt turystów to chór podparty kolumnami ze stylizowanymi głowicami. Tu także  słynący z łask obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem na wzór Madonny z rzymskiej Bazyliki Santa Maria Maggiore. Wrażenia gwarantowane.

- Kossów - według księdza Wiśniewskiego kościół pw. MB Częstochowskiej powstał około 1765 roku, ale znawcy twierdzą, że mogła to być odbudowa zniszczonej pożarem poprzedniej świątyni.

 
Zabytkowy kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej

 

4. „Siódemką przez wieki": Jędrzejów - Tokarnia - Chęciny - jaskinia „Raj" - Kielce - Michniów - Skarżysko-Kamienna, ok. 100 km.

- Jędrzejów - Muzeum im. Przypkowskich, jedyne w Polsce i jedno z nielicznych na świecie muzeum zegarów słonecznych; Opactwo Cystersów założone w 1141 roku jako pierwsze w Polsce; w Jędrzejowie jest początkowa stacja Ciuchci Expres Ponidzie, wąskotorowej, zabytkowej kolejki. Jej trasa wiedzie poprzez malownicze tereny Ponidzia.


W zabytkowych gablotach znajdują się eksponaty do pomiaru czasu

- Tokarnia - Park Etnograficzny Muzeum Wsi Kieleckiej. Tutaj turysta przeniesie się w czasie. Zabytkowy kościół, plebania, wiejskie chaty, dwór, a wszystko z pełnym wyposażeniem wnętrz stanowi o wyjątkowości tego skansenu.

- Jaskinia „Raj" - odkryta w 1964 roku z bardzo bogatą szatą naciekową, w niektórych miejscach na metrze kwadratowym można doliczyć się do 200 sztuk stalaktytów. Przewodnicy niektóre stalagmity porównują do postaci zwierzęcych czy motywów roślinnych. Jaskinia odwiedzana jest przez tłumy turystów, dlatego warto wcześniej zarezerwować bilet.

- Kielce - Muzeum Narodowe w dawnym pałacu biskupów krakowskich z XVII wieku; Muzeum Zabawek i Zabawy, w którym zgromadzono zabawki z całego świata; kościół katedralny, który w 1971 roku, w 800-lecie swego istnienia, uzyskał tytuł bazyliki mniejszej; Dworek Laszczyków, jedyny drewniany XVIII-wieczny dwór w Kielcach, w którym organizowane są wystawy czasowe Muzeum Wsi Kieleckiej, Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego z zainscenizowaną klasą z lat młodości pisarza.
 


W zabytkowych wnętrzach muzeum zgromadzono meble, tkaniny, wybitne dzieła malarskie, ceramikę

 

- Michniów - Muzeum Martyrologii Wsi Polskiej w miejscowości, która została spacyfikowana w czasie II wojny światowej. Docelowo mają znaleźć się tutaj krzyże upamietniejące wszystkie (ponad 700) spacyfikowanych miejscowości. Dziś można tam zobaczyć wystawę historyczną i kontemplować przed pomnikiem "Piety Michniowskiej". Wkrótce placówka diametralnie zmieni swoje oblicze (więcej patrz w module Kultura).


„Pieta Michniowska" – monumentalna rzeźba dłuta Wacława Staweckiego

 

- Skarżysko-Kamienna - Sanktuarium Matki Bożej Ostrobramskiej; Muzeum im. Orła Białego z dużą, plenerową wystawą sprzętu wojskowego z okresu II wojny światowej, można wejść do zabytkowego wojskowego samolotu, czy wojennego (najlepiej zachowanego w tej części Polski) kutra.

 

5. Szlak Literacki - Pętla kielecka: Skarżysko-Kamienna - Suchedniów - Oblęgorek - Strawczyn - Kielce - Domaszowice - Leszczyny - Ciekoty - Święta Katarzyna - Bieliny, ok. 120 km.

   
Ziemia świętokrzyska była i jest inspiracją dla wielu literatów, ponoć skowronki nie śpiewają nigdzie indziej tak jak na Ponidziu, twierdził Adolf Dygasiński, zachwycając się nimi w swoich utworach, Puszcza Jodłowa była szczególnie bliska sercu Stefana Żeromskiego, a biesy, czarownice, rusałki nawiedzały Józefa Ozgę - Michalskiego niemal co noc. Dziś można odwiedzić miejsca narodzin i pobytu poszczególnych twórców, a także te o których czytamy w ich utworach.

Skarżysko-Kamienna -  Leopod Staff przyjeżdżał tu na wakacje do swojego przyjaciela ks. Antoniego Boratyńskiego, proboszcza parafii św. Józefa. Wypoczywał tu wraz z żoną, miasto nazywał Rekonwalescentopolem, tutaj nabierał sił, tu koiła go przyroda, kameralność miejsca. Kiedy przebywał w Skarżysku starał się nie ujawniać miejsca pobytu, dlatego tak mało o nim w wierszach, pamiętnikach. Miał tu swoje ulubione miejsce - ławeczkę pod rozłożystym świerkiem, tutaj czytał, rozmawiał z ludźmi, bawił się z ukochanym psem. Ze Skarżyskiem związny jest motyw wikliny, to tutaj powstały wiersze "Most", "Wiklina". Ostatni raz przyjechał do Skarżyska w maju 1957 roku, czuł się bardzo osamotniony - w marcu zmarła bowiem jego żona Helena - przeczuwał własną śmierć. Kolejnego dnia po przyjeździe, po śniadaniu tuż przed spacerem ze swoim przyjacielem ks. Boratyńskim, upadł.  Zmarł w swoim pokoju. Serce poety przestało bić w Skarżysku - Kamiennej 31 maja 1957 roku o 9. 45. Zostało po nim niewiele pamiątek - pomnik przed skarżyskim Centrum Kultury, stary kościółek św. Józefa w którym bywał. Władze Skarżyska zapowiadają, że wkrótce powstanie izba pamięci. Oby! 


- Suchedniów - spędził tu dzieciństwo Gustaw Herling-Grudziński, Suchedniów to miejsce urodzenia, życia i śmierci poety Jana Gajzlera.

- Oblęgorek - Muzeum Henryka Sienkiewicza znajdujące się w dworku, który pisarz otrzymał od społeczeństwa z okazji 25-lecia pracy twórczej.


Dworek w Oblęgorku był letnią rezydencją Sienkiewicza

- Strawczyn - tu przyszedł na świat Stefan Żeromski, tu też w kościele odbył się jego chrzest, co potwierdza zachowana metryka chrztu. Data podana w dokumentach to 1 listopada 1864 roku, sam Żeromski do końca życia jako swoją datę urodzin podawał 14 października tegoż roku. Biografowie domyślają się, że ojciec Stefana, Wincenty zapisując jego narodziny w listopadzie chciał w przyszłości odwlec jego pobór do wojska. Miejsce urodzenia Stefana Żeromskiego, upamiętnia głaz stojący niedaleko strawczyńskiego dworu w którym mieszkali Żeromscy.

- Kielce - miejsce związane z życiem i twórczością między innymi: Bolesława Prusa, Edmunda Niziurskiego, Adolfa Dygasińskiego i Stefana Żeromskiego, którego muzeum znajduje się w budynku dawnej szkoły, do której uczęszczał przyszły pisarz.

 


Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach

- Domaszowice - miejsce urodzenia Walerego Przyborowskiego.

- Leszczyny - w kościele znajduje się pamiątkowa tablica poświęcona rodzicom Stefana Żeromskiego, którzy zostali pochowani na miejscowym cmentarzu, gdzie turyści znajdą także kamienne epitafium. Matka pisarza- Józefa z Katerlów Żeromska zmarła w Ciekotach 16 sierpnia 1879 roku, od najmłodszych lat chorowała na płuca. Ojciec Wincenty chorował na astmę i serce, zmarł 22 września 1883 roku.

- Ciekoty - O tym miejscu wiele napisał sam Żeromski w swoich dziennikach, ale także i utworach - literackie Gawronki, Głogi, Ciernie, Wygnanka przypominają wioskę u stóp Radostowej. To tutaj jego ojciec otrzymał folwark w 20-sto letnią dzierżawę 13 czerwca 1871 roku. Dziś nie ma już śladu po tamtym dworku jest jednak miejsce świątecznego wypoczynku zwane popularnie „Żeromszczyzną" i plany budowy "Szklanego Domu" dworku w którym będą miały swoją siedzibę  stowarzyszenia kulturotórcze. Warto odwiedzić Ciekoty, po to by spojrzeć na ukochaną górę domową Żeromskiego - Radostową gdzie wędrował wielokrotnie i równie ukochaną Łysiicę górującą w tym miejscu nad wioską i by poczuć zapach kwitnących ziół i kwiatów "tamta wieś to mojej duszy cząstka..." pisał już po latach twórca. Zachował ją w pamięci do końca.

- Święta Katarzyna - znajduje się tu murowana kapliczka z wyrytym na ścianie podpisem młodego Stefana Żeromskiego.

- Bieliny - mieszkał tu i tworzył poeta Józef Ozga-Michalski, autor między innymi „Legend Świętokrzyskich" pisanych gwarą.

 

6. Ponidziański szlak rezerwatów: Michałów rez. „Polana Polichno" - Skorocice, rez. „Skorocice" - Krzyżanowice, rez. „Krzyżanowice" - Chotel Czerwony, rez. „Góry Wschodnie" i „Przęślin" - Winiary, rez. „Winiary Zagojskie" - Skotniki, rez. „Skotniki Górne", ok. 80 km.

Uczta dla oka i skołatanych nerwów. Ponidzie to jedna z najpiękniejszych części regionu. Wzdłuż krainę przemierza leniwa Nida, wysokie trawy i malownicze łąki powodują, że krajobraz wokół sielski, nagromadzenie rezerwatów zachęca do poznawania zwyczajów żyjących tam zwierząt.

- „Polana Polichno" - to rezerwat częściowy, o powierzchni 9,45 ha, w gminie Michałów. Stanowi go śródleśna polana o specyficznym mikroklimacie, otoczona starodrzewiem dębowym. Jest to niezwykle bogate stanowisko roślin stepowych. Występują tu wyjątkowe rośliny i owady. Turyści tylko tutaj zobaczą groszek panoński - jedyne stanowisko w Polsce, a także największego chrząszcza - jelonka rogacza. Ze względu na te niezwykłe okazy warto odwiedzić rezerwat latem, wtedy to samce są bardzo aktywne,  rozpoczynają bowiem  loty w poszukiwaniu samic. Lot tak olbrzymiego chrząszcza jest często niezgrabny, ale przez to i efektowny. Choć samce są większe, to znacznie groźniejsze są samice - potrafią nieźle ugryźć.

- „Skorocice" - to rezerwat ścisły, o powierzchni 7,70 ha, w gminie Wiślica. Chroni unikatową  dolinę krasową w skałach gipsowych, to wąwóz gipsowy z potokiem ginącym w korytarzach i grotach krasowych. Na turystach robi niezwykłe wrażenie. Dolina gipsowa ma długość 750 m i szerokość do 80 m, charakteryzuje się występowaniem wielu form krasu gipsowego, są tu jaskinie, mosty skalne, ostańce i lejki krasowe. Strome zbocza porasta zróżnicowana roślinność  kserotermiczna, do najciekawszych należą zbiorowiska rzadkich roślin -  ostnicy Jana, czy ostnicy  włosowatej.

- „Krzyżanowice" - to rezerwat ścisły, o powierzchni 18 ha. Położony jest na wzgórzu, które ma płaski wierzchołek i strome zbocza opadające do doliny Nidy co daje przepiękny widok.To największy rezerwat na Ponidziu z roślinami ciepłolubnymi, rośnie tu między innymi: miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, len włochaty. Najlepiej oglądać je kiedy kwitną, tworzą wtedy wielobarwny, kwiatowy dywan. W murawach żyją liczne gatunki rzadkich owadów, w tym cykady, pajęczaki, ślimaki. To także znakomity punkt widokowy na dolinę Nidy.

 
W rezerwacie "Krzyżanowice" można zobaczyć m.in. miłka wiosennego i zawilca wielkokwiatowego

 - „Góry Wschodnie" - to rezerwat częściowy, o powierzchni 1,78 ha, w gminie Wiślica. Turyści zachwycą się tu nie tylko cenną roślinnością stepową, ale także wychodniami kryształów gipsu. Widoczne są tu liczne powierzchniowe formy krasowe.

- „Przęślin" - to rezerwat ścisły, o powierzchni 0,72 ha, w gminie Wiślica. Jest to kopulaste wzgórze gipsowe, gdzie znajduje się  wiele rzadkich i chronionych roślin, między innymi ostnica włosowata. W jego  południowo - zachodnim stoku odsłaniają się  duże i bardzo ładnie wykształcone kryształy gipsu, zwane "szklicą". To tutaj także żyją rzadkie gatunki ciepłolubnych owadów, np cykady. Cykady na ogół śpiewają w słoneczne dni, siedząc na wyższej roślinności w plamie słońca. Samice zwykle śpiewają razem skupiając się w tzw. "chóry", rozwój do postaci dojrzałej zabiera im 17 lat. Potem szybko giną.

- „Winiary Zagojskie" - to rezerwat ścisły, o powierzchni 4,81 ha, w gminie Pińczów. Występują tu rośliny objęte całkowitą ochroną, między innymi wężymord stepowy.

- „Skotniki Górne" - to rezerwat ścisły, o powierzchni 1,90 ha w gminie Wiślica. Rezerwat to fragment niewielkiego wzniesienia, na którym występuje roślinność ciepłolubna i wiele roślin zagrożonych wyginięciem, na przykład chaber pannoński.

 

Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny

Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny, skupia najpiękniejsze geostanowiska naszego regionu. W ramach projektu powstał oznakowany szlak drogowy o długości ok. 130 km, łączący najciekawsze obiekty geologiczne i archeologiczne województwa świętokrzyskiego. Wybudowano również dwa kluczowe obiekty - Centrum Geoedukacji i Rezerwat Krzemionki.

Szlak ma podkreślać geologiczną wyjątkowość naszego województwa, nie tylko w skali kraju, ale również w skali Europy. Znajduje się na nim ponad 20 przystanków umieszczonych w całym regionie.

Bałtów:

W powstałym w dolinie Kamiennej Jura Parku (czy nie lepiej Parku Jurajskim), zgromadzono modele świata organizmów jakie żyły na przestrzeni dziejów Ziemi. Najbardziej efektownie prezentuje się grupa dinozaurów. Repliki wykonane z dużą pieczołowitością, obrazują dużą różnorodność i stopniowy rozwój tej grupy zwierząt w kolejnych okresach geologicznych. W Jura Parku możemy również zobaczyć unikalną kolekcję minerałów i skamieniałości oraz zbiór skalnych powierzchni z autentycznymi tropami wczesnojurajskich dinozaurów z rejonu Szydłowca. Park Bałtowski jest miejscem o dużych walorach edukacyjnych, działających na wyobraźnię zwłaszcza młodszej części naszego społeczeństwa.

Muzeum i Rezerwat Archeologiczno – Przyrodniczy „Krzemionki"

Kompleks prahistorycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach koło Ostrowca Świętokrzyskiego to jeden z najciekawszych tego typu obiektów na świecie. Jego wyjątkowość wynika z doskonale zachowanych hałd górniczych i zagłębień poszybowych,a szczególnie kopalń, które pomimo upływu tysięcy lat zachowały się w prawie niezmienionym stanie. W Krzemionkach prześledzić można wszystkie techniki pozyskiwania krzemienia, od najprostszych jam, po duże, skomplikowane kopalnie będące szczytowym osiągnięciem pradziejowej techniki górniczej.

Wąwóz w Skałach

Rezerwat „Wąwóz w Skałach" znajduje się w niewielkim oddaleniu, po południowo wschodniej stronie kamieniołomu. W ścianach wąwozu odsłaniają się stromo nachylone warstwy dolomitów. Na dawnej powierzchni dna morskiego wietrzenie wyeksponowało kopulaste kolonie sinic. Ściany wąwozu porastają łany roślinności kserotermicznej, która ma niewielkie wymagania glebowe i odpowiada jej wapienne podłoże. Gdzieniegdzie wśród roślin bieleją skalne wychodnie, a niewielki strumyk biegnący dnem doliny i czyste powietrze dopełnia pojęcie „cudownego miejsca".

Muzeum Starożytnego Hutnictwa w Nowej Słupi

Miejsce to wraz z przyległą miejscowością Rudki, określane jest jako kolebka naszego świętokrzyskiego hutnictwa. Prastary „kombinat metalurgiczny" rozpoczął produkcję żelaza w  II i I wieku przed naszą erą, by osiągnąć największy rozkwit w III i IV wieku naszej ery. Ślady dawnych piecowisk możemy podziwiać w Muzeum Starożytnego Hutnictwa im. M. Radwana w Nowej Słupi. Zobaczymy tam dymarki – piece do jednorazowego wytopu żelaza, których na tym obszarze doliczono się ponad 300 tysięcy. Piec zbudowany z gliny z dodatkiem sieczki był wypełniany naprzemianległymi warstwami rudy i węgla drzewnego.

Obszar Ochrony Ścisłej Święty Krzyż

Gołoborza, czyli pokrywy gruzowo-blokowe i rumowiska skalne pokrywające zbocza jego wzniesień, powstały w plejstocenie (w ciągu ostatniego 1 mln lat). W okresach glacjalnych, podczas kolejnych zlodowaceń, lądolód skandynawski nie zawsze przykrywał najwyższe partie Gór Świętokrzyskich. Także skalny grzbiet Pasma Łysogór, jako tak zwany „nunatak", okresowo wystawał ponad bezkresnym lądolodem. Piaskowce budujące grzbiet wietrzały, podlegały rozdrobnieniu w surowych warunkach peryglacjalnych i spełzały w dół, tworząc pokrywy na zboczach. Współczesne nam warunki klimatyczne sprzyjają postępującemu zarastaniu gołoborzy. Zbudowany niedawno taras widokowy pozwala podziwiać piękno świętokrzyskiego krajobrazu.

Swiety Krzyz

Bukowa Góra – Świętokrzyski Park Narodowy

Jest to jeden z największych czynnych w regionie kamieniołom „Bukowa Góra", eksploatujący piaskowce kwarcytowe, powstałe w płytkim morzu wczesnodewońskim (przed około 400-407 mln lat). W górnej części odsłonięcia znajdują się warstwy tak zwanych „piaskowców spiriferowych". Są w nich zachowane liczne ślady po muszlach ramienionogów - Spiriferów, których nagromadzenie utworzyło bardzo charakterystyczną i rozpoznawalną skałę - muszlowce. Pod szczytem wzniesienia od strony północnej znajduje się ciekawie uformowany ciąg skałek piaskowcowych. Objęto je ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej.

Kamieniołom Zachełmie

Odwiedzany był z powodu odsłoniętego w północnych ścianach kontaktu środkowodewońskich dolomitów (sprzed 395 mln lat) ze zlepieńcami i piaskowcami permsko–triasowymi (sprzed 251-255 mln lat). Odsłonięcie to jest pomnikiem przyrody nieożywionej. Warstwy dolomitów zostały sfałdowane i stromo nachylone podczas waryscyjskich (hercyńskich) ruchów górotwórczych, w późnym karbonie (około 299-325 mln lat temu). Na szarych dolomitach, na powierzchni erozyjnej, niemal poziomo leżą czerwone permsko-triasowe osady rzeczne, jeziorne i płytkomorskie. Dolomity są osadem równi pływowej i płytkiego morza. Rozległe odsłonięcia kopułowych struktur kolonii sinicowych i szczelin spękań, powstałych podczas wysychania wynurzonego dna, widoczne na powierzchniach warstw w południowych ścianach kamieniołomu, należą do najlepszych na świecie. Niegdyś eksploatowano tu gniazdowe nagromadzenia hematytu, tlenku żelaza, o charakterystycznej wiśniowej barwie. Jednak największą w ostatnim okresie sensację w świecie geologicznym, wywołały znalezione właśnie w tym kamieniołomie tropy tetrapoda. Odkrycie śladów najstarszych tetrapodów, stanowiących ogniwo przejściowe pomiędzy rybami a zwierzętami czworonożnymi, przesunęło datowanie wyjścia kręgowców ze środowiska wodnego na ląd o około 18 milionów lat wstecz.

Rezerwat Kręgi Kamienne

Miejsce to w VIII-IX wieku stanowiło lokalny ośrodek pogańskiego kultu religijnego, czego świadectwem są zachowane fragmentarycznie kamienno - ziemne wały. Uważa się również, że na szczycie wzniesienia znajdował się wczesnośredniowieczny gród. Północną część Góry Grodowej zajmuje kamieniołom Tumlin - Gród, jeden z najstarszych, wciąż czynnych, kamieniołomów kielecczyzny. Wydobywane są tu czerwone „piaskowce tumlińskie", triasowe (sprzed 250 mln lat), znane między innymi z elewacji licznych budynków i schodów.

Góra Ciosowa

Kamieniołom usytuowany jest po północnej stronie drogi w zboczu Góry Cisowskiej. Eksploatacja odsłoniła czerwone triasowe „piaskowce tumlińskie" z ładnie zachowanym warstwowaniem, typowym dla osadów wydmowych. Kamieniołom dość szybko wtapia się w lesisty krajobraz otoczenia z powodu intensywnego zarastania. Odsłonięcie jest obięte ochroną jako pomnik przyrody nieożywonej.

Rezerwat Ślichowice

Interesujący, o dużych walorach edukacyjnych, rezerwat skalny usytuowany w dawnym kamieniołomie Ślichowice, jest pierwszym w Polsce rezerwatem geologicznym. W ścianach kamieniołomu odsłoniętych pracami eksploatacyjnymi, widoczne są cienkoławicowe osady wapienne i margliste, powstałe w morzu późnodewońskim (około 365-385 mln lat temu), poza kadzielniańską strefą raf. Ochroną prawną została objęta grzęda skalna, zachowana pomiędzy wschodnim i zachodnim wyrobiskiem. W niej odsłonięto fałd obalony powstały podczas ruchów górotwórczych orogenezy waryscyjskiej (hercyńskiej), około 251-325 mln lat temu. Struktury fałdu widoczne są także w ścianach pochylni eksploatacyjnej, schodzącej na dno większego wyrobiska oraz w jego zachodniej ścianie.

Rezerwat Wietrznia z Centrum Geoedukacji

W jego skład wchodzą połączone wyrobiska: Wietrznia, Międzygórz i Międzygórz Wschodni, których łączna długość wynosi około 800 m. W pionowym profilu o długości około 100 m zapisana jest historia rozwoju morza od schyłku dewonu środkowego i w niemal całym późnym dewonie, czyli w okresie 365-386 mln lat temu. Jest to zarazem jedno z największych odsłonięć skał tego okresu w Polsce. Dominujące tu gruboławicowe osady powstały w ciepłym zbiorniku morskim, w strefie płytkiego szelfu, nieco głębszego, niż rejon Kadzielni wówczas bezpośrednio sąsiadujący z rafą. W skalnych ścianach dominują wapienie zbudowane ze szczątków koralowców, przynoszonych z pobliskich raf stromatoporowo-koralowcowych. Na Wietrzni znajdowano nowe gatunki koralowców późnodewońskich. Towarzyszą im szczątki kopalnych jamochłonów stromatoporów, liliowców, muszle ramienionogów i ślimaków. Okresy wzrostu głębokości morza zapisały się w osadach mniejszym udziałem szczątków organicznych, a większym domieszki ilastej, co prowadziło do powstania margli.

Geo.zew3

Centrum Geoedukacji

Obiekt zlokalizowany jest w południowo-wschodniej części rezerwatu Wietrznia i jest to najważniejszy obiekt na trasie „Świętokrzyskiego Szlaku Archeo-Geologicznego. Centrum Geoedukacji  to miejsce, gdzie w przystępny sposób przekazywana jest wiedza geologiczną i geograficzną, z wykorzystaniem nowoczesnych metod i narzędzi edukacyjnych. Wizyta w Centrum Geoedukacji jest świetnym wstępem do lepszego zrozumienia geologicznego fenomenu Gór Świętokrzyskiego, na czele z gołoborzami, jaskiniami czy dawnymi rafami koralowymi. Dla odwiedzająych Centrum Geodukacji proponuje:

 - zajęcia geoedukacyjne (teoretyczne, praktyczne),

 - zajęcia terenowe w obrębie obiektów geoturystycznych Kielc,

 - zwiedzanie Galerii Ziemi,

 - podróż kapsułą 5D „Podróż do wnętrza Ziemi".

Rezerwat Kadzielnia

W kamieniołomie Kadzielnia w trakcie prac wydobywczych, odsłonięto bardzo ciekawy profil geologiczny oraz szereg jaskiń i pustek skalnych. Kadzielnia stanowi główne ogniwo w ciągu wzniesień Pasma Kadzielniańskiego. W późnym dewonie (około 380 mln lat temu) obszar Kadzielni znajdował się w ciepłym morzu, okresowo w strefie płycizn, w bezpośrednim sąsiedztwie raf stromatoporowo-koralowcowych. W formie kopalnej ich osady utworzyły „wapienie kadzielniańskie". Tutejsze skały zawierają bogatą często pokruszoną faunę kopalną, reprezentowaną przez koralowce, kopalne jamochłony (stromatopory i amfipory), liliowce, ramienionogi, ślimaki, głowonogi i ryby pancerne. Niektóre z gatunków po raz pierwszy zostały znalezione na Kadzielni, co jeszcze bardziej rozsławiło to odsłonięcie, stawiając je w szeregu najważniejszych pod względem edukacyjnym stanowisk w Polsce. W środkowej części wyrobiska utworzono rezerwat geologiczny i objęto ochroną prawną monolit skalny, nazwany „Skałką Geologów". Zostały tu także odsłonięte formy krasu mioceńskiego (sprzed 5-20 mln lat) i plejstoceńskiego (ostatni 1,8 mln lat), zaliczane do najlepiej zachowanych tego typu zjawisk w kraju. Przez Skałkę Geologów czyli część rezerwatową kamieniołomu Kadzielnia nie przebiega znakowany szlak turystyczny, ale można ją  podziwiać z otaczających rezerwat ścieżek spacerowych. W części wschodniej kamieniołomu zlokalizowane są również punkty widokowe z których oprócz rezerwatu Kadzielnia oraz amfiteatru można podziwiać piękne widoki na pasma Gór Świętokrzyskich. Teren Kadzielni jest jednym z najbardziej znanych obszarów jaskiniowych, czyli krasowych w Górach Świętokrzyskich, występuję tu 25 jaskiń i schronisk skalnych. Od 2004 prowadzono prace nad udostępnieniem dla turystów kilku tutejszych jaskiń. W wyniku wspominanych działań połączono trzy jaskinie: Jaskinie Odkrywców, Prochownię i Szczelinę na Kadzielni. Podziemna trasa turystyczna ma ok 160 metrów i zwiedzać ją można od 6 listopada 2012 roku.

Rezerwat Karczówka

Cały teren Karczówki jak i przyległych doń gór; Grabiny, Dalni i Bruszni, pokryty jest coraz bardziej zanikającymi „szparami". Są to ślady po poszukiwaniu i eksploatacji gniazdowych wystąpień siarczku ołowiu – galeny srebronośnej. Ich odkrycie wpływało na intensywny rozwój miasta w XVI i XVII wieku. W kościelnej kaplicy na Karczówce, znajduje się unikatowa rzeźba wykonana z jednej bryły galeny. Przedstawia ona postać Świętej Barbary, patronki górników.

Rezerwat Biesak - Białogon

Zwiedzając rezerwat Biesak – Białogon, poznajemy najstarsze skały, jakie w wyniku eksploatacji odsłonięto w całym Chęcińsko Kieleckim Parku Krajobrazowym i na naszym Szlaku Archeogeologicznym. Zobaczymy tu zlepieńce, piaskowce kwarcytowe, mułowce i łupki ilaste. Skały odsłonięte w wyższej partii ścian oraz w wąwozie w północnej części kamieniołomu należą do dolnego kambru (sprzed około 510-520 mln lat). Niemal identyczne skały w południowej i wschodniej części kamieniołomu powstały w ordowiku (465-480 mln lat temu). W północnej ścianie, podczas ruchów górotwórczych, skały kambryjskie zostały nasunięte na ordowickie. Ciekawostką jest również występowanie tu bentonitu - osadu, powstałego w wyniku wietrzenia cząstek pyłu wulkanicznego w środowisku morskim, w ordowiku. Jego warstwa, około 10 centymetrowej grubości, znajduje się w północnej ścianie wyrobiska, tuż nad lustrem wody, która zalała najniższy poziom wydobywczy.

Rezerwat Jaskinia Raj

Jaskinia powstała w gruboławicowych wapieniach środkowodewońskich, sprzed 390 mln lat. Całkowita długość korytarzy wynosi 240 metrów, z czego dla turystów udostępniono trasę o długości 180 metrów. Ogromne zasługi w zabezpieczeniu, a następnie udostępnieniu jaskini dla ruchu turystycznego, położyli pracownicy Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach, Tymoteusz Wróblewski i Zbigniew Rubinowski. Jeszcze przed oficjalnym otwarciem jaskini zbadano osady namuliska. Odkrycia jakich wówczas dokonano świadczyły o zamieszkiwaniu tego miejsca przez człowieka już 50 tysięcy lat temu, czyli w okresie ostatniego zlodowacenia. Potwierdzają to znalezione narzędzia i wyroby krzemienne. Prześledzono także zmiany klimatyczne, zachodzące od tamtego czasu. Ponadto w namulisku znaleziono szczątki kostne wielu gatunków ssaków, m. in. niedźwiedzia jaskiniowego, mamuta, hieny jaskiniowej i nosorożca włochatego. Jaskinia nie jest w prawdzie wyjątkowo rozległa, jednak unikatowa szata naciekowa tam występująca w pełni uzasadnia nadaną jej nazwę – Raj. Wśród form naciekowych powstałych w wyniku niszczącej, a następnie budującej działalności wód, możemy wymienić wiszące u stropu stalaktyty, narastające na dnie stalagmity, wszelkiego rodzaju polewy, pizoidy czyli perły jaskiniowe, kolumny powstałe z połączenia stalaktytu ze stalagmitem, cienkie, czasem przeświecające harfy oraz pagody, powstałe z przysadzistych stalagmitów. Różnorodność i uroda występujących tu form szaty naciekowej, spowodowała stworzenie unikatowych wartości, jakimi jaskinia Raj wyróżnia się wśród innych tego typu obiektów w Polsce. Powstanie jaskini jest efektem zjawisk krasowych. Kras jest rodzajem chemicznego wietrzenia skał węglanowych – wapieni i dolomitów. Wody opadowe i podziemne wnikają szczelinami w głąb, rozpuszczając skałę. W efekcie mogą tworzyć się rozmaite pustki krasowe (kominy, jaskinie, studnie) niekiedy znacznych rozmiarów. Na ich powierzchniach, z wód krasowych przesyconych węglanem wapnia, powstają formy naciekowe.

Kamieniołom Szewce

Miejsce to jest jedną z jedenastu, tak zwanych „gór kruszcowych", znajdujących się w okolicy Chęcin. Między XIV a początkiem XX wieku poszukiwano i wydobywano tu kruszce ołowiu i miedzi, występujące w złożach żyłowo-szczelinowych. W kamieniołomie Szewce eksploatowano bardzo ciekawy kolorystycznie, jedyny w swoim rodzaju piaskowo-różowy wapień dewoński, służący głównie do wykonywania okładzin i posadzek. Ślady stosowanych technik wydobywczych możemy do dziś oglądać w ścianach wyrobiska.

Rezerwat Rzepka

W skład rezerwatu wchodzą dwa wzniesienia Rzepka i Beylina wraz z kamieniołomem „Korzecko", którego eksploatacja odsłoniła południowe zbocze tych wzniesień. Powstała po zakończeniu eksploatacji ściana skalna stanowi bardzo ciekawy element edukacyjny, umożliwiający dokładne zapoznanie się z budową geologiczną wnętrza wzgórz rejonu chęcińskiego. Odsłonięto tu środkowodewońskie gruboławicowe dolomity, na których w wyższych partiach zalegają wapienie. Warstwy skalne w części zaburzone są uskokami. W północnej ścianie widoczna jest strefa licznych spękań, wypełnionych białymi i różowymi żyłami kalcytowymi, o urozmaiconej strukturze, typu „różanki zelejowskiej". W latach międzywojennych i po wojnie do roku 1963 ten cenny surowiec dekoracyjny używany był jako kruszywo do produkcji lastriko. Zbocza Rzepki i Beyliny są obszarem, na którym zachowały się czytelne pozostałości starych robót górniczych z XIV-XIX wieku. Jak na większości okolicznych wzniesień i tu poszukiwano początkowo głównie galeny. W kamieniołomie planowane jest utworzenie plenerowej ekspozycji najciekawszych skał występujących w Chęcińsko Kieleckim Parku Krajobrazowym.

Góra Zamkowa

Kamieniołom znajduje się  w zachodniej części Góry Zamkowej, majestatycznie wznoszącej nad Chęcinami. Prace wydobywcze prowadzone w latach 40-tych ubiegłego wieku, odsłoniły prawie pionowo stojące warstwy skalne. Są to cienkoławicowe wapienie powstałe w środkowym i późnym dewonie (375-390 mln lat temu). Materiał osadowy, z którego powstały skał wapiennych gromadził się na dnie szelfu ciepłego płytkiego morza. Rozwijało się w nim bogate życie organiczne. Była to jednak strefa nieco większych głębokości, niż przedpole raf odsłonięte na Kadzielni i Wietrzni. Pozostałości dawnych organizmów można zobaczyć na wypreparowanej powierzchni wapieni w północnej części kamieniołomu. Niektóre ławice skalne są przepełnione ramienionogami, szczątkami koralowców i gąbek. Można również dostrzec różnej wielkości fragmenty ślimaków, liliowców oraz kopalnych jamochłonów - amfiporów i stromatoporów. W środkowej części odsłonięcia wśród wapieni znajdują się warstewki z twardymi skałami krzemionkowymi – tak zwanymi rogowcami.

Rezerwat Góra Zelejowa

Kamieniołomy na Górze Zelejowej są jednym z ciekawszych śladów dawnego górnictwa. Miejsce to zasłynęło z występowania kalcytu o niepowtarzalnym wzorze – „różanki zelejowskiej". Biały i różowy kalcyt zabarwiony wiśniowym hematytem z zielonkawymi i niebieskimi wtrąceniami minerałów miedzi, stwarzał niepowtarzalną kolorystykę. Nazwa „różanka zelejowska" pochodzi od unikalnej struktury skały, gdzie okruchy jasnego kalcytu, otoczone są wiśniowym hematytem, tworząc charakterystyczne różyczki. Ponadto wyjątkowość różanki polegała na możliwości uzyskania doskonałego poleru na powierzchni, przez co nasza rodzima skała stanowiła dużą konkurencję dla wielu marmurów włoskich.

Piekło1w Skibach

Jaskinia Piekło

Usytuowana jest w ostro podciętym zachodnim zboczu Góry Żakowej, w wapieniach dewońskich. Jaskinia Piekło, zwana również Piekłem pod Skibami lub Piekłem Gałęzickim, to jedna z ciekawszych w regionie chęcińskim jaskiń pochodzenia krasowego. Całkowita jej długość wynosi 57 m. Po lewej stronie od wejścia odchodzi korytarzyk, zakończony oknem, zaś w końcowej części jaskini znajdują się dwa kominy, posiadające również połączenie z powierzchnią. Około 10 m od głównego wejścia w dnie jaskini, znajduje się półtorametrowe zagłębienie, jakie pozostało po dawnym szybie wydobywczym. Jest on śladem poszukiwań górniczych, jakie prowadzono w rejonie Chęcin w XV-XVIII wieku. Planowane jest odtworzenie szybu na całej jego głębokości wraz z stosownym oświetleniem i zabezpieczeniem.

Kamieniołom Stakówka

Żyła kalcytowa typu „różanki zelejowskiej" przecięła Górę Stokówkę dokładnie na dwie połowy. Powstała w wyniku krystalizacji z gorących zmineralizowanych wód, krążących szczelinami skalnymi podczas orogenezy waryscyjskiej w późnym karbonie (299-325 mln lat temu). Eksploatacja barwnego kalcytu doprowadziła do powstawiania malowniczej szczerby, o szerokości dochodzącej miejscami do 15 m. W ścianach wyrobiska widoczne są zjawiska krasowe, niewielkie kominy i pustki skalne, wypełnione glinką zwietrzelinową. Całe wzniesienie porasta roślinność kserotermiczna, której odpowiada wapienne podłoże i bardzo ubogie, niekorzystne warunki glebowe.

Rezerwat Miedzianka

Góra zbudowana jest z wapieni środkowego i górnego dewonu (sprzed 380-390 mln lat). Licznie występują w nich szczątki koralowców i jamochłonów stromatoporów. Patrząc od strony północnej można dopatrzeć się w kształcie Miedzianki, podobieństwa do tatrzańskiego Giewontu, dlatego też bywa nazywana żartobliwie „Giewontem Świętokrzyskim". W przeszłości nosiła również nazwę Wielkiej Sowy i Góry Miedzińskiej. Początki eksploatacji zalegających tu złóż, giną w mrokach historii. W lustracji starostwa chęcińskiego, dokonanej w roku 1569, istnieje opis: „czwarta góra jest za wioską miejską Polichnem, którą zowią Miedzianką i tamże są huty miejskie. W tej górze kruszec miedziany bardzo dobry, srebra ma niemało. Lazur przy nim bardzo kosztowny i zielenica bardzo cudna. Z tej góry za inszych czasów bardzo wiele skarbów wychodziło i dziś ich jest wiele, ale trzeba robić, jenoby trzeba nakładu wielkiego".  Istnieje również przekaz o znalezieniu, około 1902 roku przez Stanisława Łaszczyńskiego, skarbu składającego się z monet rzymskich. Monety odkryto podczas eksploatacji starej hałdy na południowym zboczu Miedzianki, gdzie odsłonięto ślady dawnych robót górniczych.

gory pieprzowe

Góry Pieprzowe

Liczące około 500 mln lat Góry Pieprzowe swą nazwę zawdzięczają kolorowi skały, z której są zbudowane. Tzw. iłołupki kambryjskie pod wpływem czynników atmosferycznych utleniły się i pokruszyły przypominając swym wyglądem pieprz. W Górach Pieprzowych utworzono unikatowy w europie rezerwat geologiczno-przyrodniczy na terenie którego dominuje dzika róża i granatowo owocujące jałowce. Stąd też roztacza się piękny widok na dolinę Wisły oraz skarpę Starego Miasta. Drugim cennym obiektem przyrodniczym w Sandomierzu jest głęboki, miejscami na 10 m, i długi na 400 m, lessowy Wąwóz Królowej Jadwigi. To właśnie tędy przechadzała się urodzona ok. 1374 roku Królowa Jadwiga goszcząc w Sandomierzu.

Muzeum Przyrody i Techniki – Wystawa Paleontologiczna

Muzeum Przyrody i Techniki - Ekomuzeum im. J. Pazdura w Starachowicach to nie tylko zakład wielkopiecowy oraz zabytkowy wielki piec. Dodatkową atrakcją jest tam także wystawa paleontologiczna prezentująca skamieniałości dinozaurów oraz innych płazów. W dawnych halach pozakładowych w latach 2008-2010 stworzona została nowoczesna wystawa paleontologiczna. Najważniejszym jej elementem jest zbiór skamieniałości – tropów zwierząt, które żyły na terenie Gór Świętokrzyskich ok. 200 mln lat temu. Modele dinozaurów zostały wykonane przez znaną artystkę Martę Szubert. Wrażenie przestrzeni oraz realistycznego krajobrazu z tamtych zamierzchłych czasów stwarzają fotopanoramy rozwieszone na ścianach.

Więcej informacji o Świętokrzyskim Szlaku Archeologicznym można znaleźć TUTAJ.

Źródło: szlakarcheogeo.pl/

 
 
 
 

Polecamy:

       

 
  • JuraPark Bałtów (fot.: Bałtowski Kompleks Turystyczny)
    JuraPark Bałtów (fot.: Bałtowski Kompleks Turystyczny)
  • Pałac Krzyżtopór z XVII wieku (fot.: Dariusz Kalina)
    Pałac Krzyżtopór z XVII wieku (fot.: Dariusz Kalina)
  • Nowoczesny parking w centrum Kielc (fot.: Zbigniew Masternak)
    Nowoczesny parking w centrum Kielc (fot.: Zbigniew Masternak)
  • Zamek Królewski z przełomu XIII i XIV wieku w Chęcinach (fot.: Zbigniew Masternak)
    Zamek Królewski z przełomu XIII i XIV wieku w Chęcinach (fot.: Zbigniew Masternak)
  • Kościół z Rogowa w skansenie w Tokarni (fot.: Zbigniew Masternak)
    Kościół z Rogowa w skansenie w Tokarni (fot.: Zbigniew Masternak)
  • Staw w kieleckim Parku Miejskim (fot.: Dariusz Kalina)
    Staw w kieleckim Parku Miejskim (fot.: Dariusz Kalina)
  • ul. Sienkiewicza w Kielcach przedświąteczny klimat (fot.: Zbigniew Masternak)
    ul. Sienkiewicza w Kielcach przedświąteczny klimat (fot.: Zbigniew Masternak)
  • Wioska - Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej gm. Bieliny (fot.: Zbigniew Masternak)
    Wioska - Osada Średniowieczna w Hucie Szklanej gm. Bieliny (fot.: Zbigniew Masternak)
  • Zamek w Sobkowie ( Fot.: Zbigniew Masternak)
    Zamek w Sobkowie ( Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Zamek w Sobkowie (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Zamek w Sobkowie (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Regionalne Centrum Naukowo Technologiczne w Podzamczu Chęcińskim (Fot.:Z. Masternak)
    Regionalne Centrum Naukowo Technologiczne w Podzamczu Chęcińskim (Fot.:Z. Masternak)
  • Zamek w Chęcinach (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Zamek w Chęcinach (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Kieleckie Centrum Kultury (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Kieleckie Centrum Kultury (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Regionalne Centrum Naukowo-Technologiczne w Podzamczu Chęcińskim (Fot.: Z. Masternak)
    Regionalne Centrum Naukowo-Technologiczne w Podzamczu Chęcińskim (Fot.: Z. Masternak)
  • Święty Krzyż (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Święty Krzyż (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Pejzaż w Barczy (Fot.: Andrzej Borys)
    Pejzaż w Barczy (Fot.: Andrzej Borys)
  • Zamek Rycerski w Chęcinach (Fot.: Andrzej Borys)
    Zamek Rycerski w Chęcinach (Fot.: Andrzej Borys)
  • Dąb Bartek w Zagnańsku (Fot.: Andrzej Borys)
    Dąb Bartek w Zagnańsku (Fot.: Andrzej Borys)
  • Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Gołoborze (Fot.: Andrzej Borys)
    Gołoborze (Fot.: Andrzej Borys)
  • Gołoborze 2. (Fot.: Andrzej Borys)
    Gołoborze 2. (Fot.: Andrzej Borys)
  • Jaskinia Raj (Fot.: Andrzej Borys)
    Jaskinia Raj (Fot.: Andrzej Borys)
  • Rezerwat skalny Ślichowice (Fot.: Andrzej Borys)
    Rezerwat skalny Ślichowice (Fot.: Andrzej Borys)
  • Pejzaż Klonów (Fot.: Andrzej Borys)
    Pejzaż Klonów (Fot.: Andrzej Borys)
  • Zamek Krzyżtopór w Ujeździe (Fot.: Andrzej Borys)
    Zamek Krzyżtopór w Ujeździe (Fot.: Andrzej Borys)
  • Muzeum Techniki w Maleńcu (Fot.: Andrzej Borys)
    Muzeum Techniki w Maleńcu (Fot.: Andrzej Borys)
  • Pejzaż w Ameliówce (Fot.: Andrzej Borys)
    Pejzaż w Ameliówce (Fot.: Andrzej Borys)
  • Pejzaż w Masłowie (Fot.: Andrzej Borys)
    Pejzaż w Masłowie (Fot.: Andrzej Borys)
  • Politechnika Świętokrzyska w Kielcach (Fot.: Andrzej Borys)
    Politechnika Świętokrzyska w Kielcach (Fot.: Andrzej Borys)
  • Ratusz w Sandomierzu (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Ratusz w Sandomierzu (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Sielpia zimą (Fot.: Andrzej Borys)
    Sielpia zimą (Fot.: Andrzej Borys)
  • Zamek Królewski w Sandomierzu (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Zamek Królewski w Sandomierzu (Fot.: Zbigniew Masternak)
  • Pałac w Kurozwękach (Fot.: Zbigniew Masternak)
    Pałac w Kurozwękach (Fot.: Zbigniew Masternak)
 
 
Imieniny:
Wiktora i Eustachego
Wszystkiego najlepszego!